Mała wyspa, leżąca na 29 równoleżniku północnym na Pacyfiku, ok. 140 Mm (260 km) od wybrzeży Półwyspu Kalifornijskiego, o której niedawno opowiadał Wojtek Jacobson (►„Na Isla Guadalupe”◄), związana jest przez swą nazwę z kultem patronki Meksyku – Matką Bożą z Guadalupe.
Isla Guadalupe i Półwysep Kalifornijski
źródło: Facebook – Isla Guadalupe
W grudniu roku 1531, Maria miała się czterokrotnie objawić Indianinowi Juanowi Diego (piąty raz objawiła się jego choremu wujowi) prosząc, by zbudowano dla niej świątynię, a na znak swej obecności zostawiła róże oraz swój wizerunek na płaszczu Juana. Działo się to na wzgórzu Tepeyac, dziś leżącym w granicach miasta Meksyk.
Tu pojawiają się dwa pytania. Pierwsze z nich to: dlaczego patronka Meksyku jest z Guadalupe?
Matka Boża objawiła się Juanowi Diego na wzgórzu Tepeyac. W pobliżu co prawda rozciąga się niewielki łańcuch górski zwany Sierra de Guadalupe, ale nazwa została mu nadana po objawieniu, na cześć i dla upamiętnienia cudu, a nie odwrotnie. Dlaczego więc nie Nasza Pani z Tepeyac? Dlaczego nie Matka Boża meksykańska?
Objawienie miało miejsce w roku 1531. Dziesięć lat wcześniej, po dwuipółmiesięcznych walkach w Tenochtitlán, stolicy Imperium Azteckiego, żołnierze Corteza i ich indiańscy sprzymierzeńcy pokonali armię Azteków. Po zdobyciu stolicy w krótkim czasie Hiszpanie opanowali resztę kraju. Tenochtitlán zostało zburzone, a na jego szczątkach konkwistadorzy rozpoczęli budowę nowego miasta nazwanego Meksykiem. Zmiecione państwo azteckie zastąpione zostało Wicekrólestwem Nowej Hiszpanii.
Fragment mapy poglądowej oraz makiety miasta Tenochtitlán i jeziora Texcoco
(Museo Nacional de Antropología, miasto Meksyk)
fot. Kazimierz Robak
W mieście Meksyk, na placu Tlatelolco, gdzie w 1521 roku toczyły się ostatnie i najbardziej zacięte walki, stoi tablica z napisem:
13 sierpnia 1521 roku Tlatelolco, bohatersko bronione przez Cuauhtemoca, dostało się pod władzę Hernána Cortésa. Nie był to ani triumf, ani klęska. Były to bolesne narodziny narodu Metysów, który jest Meksykiem dziś.[1]
Tablica upamiętniająca upadek Tlatelolco na Placu Trzech Kultur w mieście Meksyk
fot. Kazimierz Robak
Plac Tlatelolco zwany jest Placem Trzech Kultur, bowiem obok siebie są tam architektoniczne symbole kultury prekolumbijskiej, kolonialnej i współczesnej. Nazwa jest ładna, ale to tylko nazwa: proporcje między kulturami widać dobrze na fotografii.
Plac Trzech Kultur w mieście Meksyk
fot. Kazimierz Robak
Dziesięć lat po podboju, w Nowej Hiszpanii, gdzie duchowni katoliccy robili, co mogli, by zetrzeć i zatrzeć ślady dawnych wierzeń, a konkwistadorzy prześcigali się w brutalności, dość już było działań siłowych.
Rękopis „Aperreamiento” [szczucie psami]
(Manuscrito del Aperreamiento; ok. 1560; tusz na papierze; 31×43 cm; Bibliothèque nationale de France; Palacio de Cortés, Cuernavaca, Morelos, México)
Rękopis Aperreamiento odnotował egzekucję siedmiu Indian z Choluli, zarządzoną przez Hernána Cortésa w Coyoacán w 1523 roku, jak wskazuje krótki tekst napisany w języku nahuatl na dolnej części dokumentu.
fot. Kazimierz Robak
Potrzebne było coś, co pokojowo złączy tubylczą ludność z najeźdźcami: mogła to być tylko wspólna wiara.
Tablica z brązu na wzgórzu Tepeyac:
Ziemia, po której stąpasz, pielgrzymie, jest święta, ponieważ także stąpała po niej MARIA, kiedy ukazała się Juanowi Diego na tym wzgórzu. Idź dalej z uważnym i radosnym sercem, aż znajdziesz źródło, które symbolizuje OFIARĘ Meksyku dla swojej Dziewicy. Ze szczytu historii i TEPEYAC, tryskają dwie rwące kaskady, symbol dzielnego Narodu Azteckiego i misyjnej Hiszpanii, które pokornie łączą się u stóp MARII, Matki i Założycielki Ojczyzny Meksykańskiej.
fot. Kazimierz Robak
Objawienie Matki Bożej spadło więc kościelnym hierarchom nie tylko dosłownie, ale i przenośnie – z nieba. W dodatku stało się to na wzgórzu Tepeyac, gdzie dotąd rządziła indiańska bogini-matka Tonantzin, więc im szerzej o cudzie było słychać, tym bardziej było wiadome i jasne, że matka jest tylko jedna. Przemawiało to do wszystkich, bowiem Juan Diego był człowiekiem prostym, z którym mógł się utożsamiać każdy, zwłaszcza z ludu pochodzący, zaś Maria z obrazu, który pozostawiła w darze, miała karnację ciemną – indiańską.
Do wymiaru indywidualnego musiał też dołączyć kontekst szerszy: wspólna miała być nie tylko Matka ale i Macierz, za którą od 1521 roku należało uważać Hiszpanię.
Słowo „Guadalupe” wzięło się – podobno – z fonetycznego podobieństwa frazy z języka nahuatl, oznaczającej „depcząca węża”, do kastylijskiego (o arabskim rodowodzie) słowa „Guadalupe”. To zaś słowo miało dla Hiszpanów znaczenie szczególne, zwłaszcza dla tych z ubogiej Estremadury – a było ich wśród konkwistadorów, od Corteza poczynając, sporo, bo mieszkańcy regionów biedniejszych zawsze są wśród poszukiwaczy fortuny nadreprezentowani.
Otóż w miasteczku Guadalupe, w tejże Estremadurze, nad rzeką Guadalupe leżącym, był – i do dziś jest – klasztor, a w klasztorze – posążek Maryi, przez św. Łukasza w drewnie cedrowym wyrzeźbiony. W VIII wieku rzeźba została schowana przed muzułmanami w jaskini. Odkryto ją dopiero po sześciuset latach za sprawą Matki Bożej, która w 1326 roku, objawiła się ubogiemu hiszpańskiemu pasterzowi i wskazała dokładne miejsce ukrycia swego wizerunku.
Kontaminacja, która dokonała się w Meksyku, była, moim zdaniem, oczywista: Matka i Macierz. Meksykańska – ale i z Estremadury.
I taka jest, według mnie, odpowiedź na pytanie pierwsze.
Cdn.
Kazimierz Robak
11 maja 2024
[1] El 13 de agosto de 1521, heroicamente defendido por Cuauhtemoc, cayó Tlatelolco en poder de Hernán Cortés. No fue triunfo ni derrota. Fue el doloroso nacimiento del pueblo mestizo, que es el México de hoy.