Niby wszystko o nim wiadomo. Przewodniczący Komitetu ds. Radia i Telewizji, w skrócie: „prezes Radiokomitetu”. Zwany w kuluarach „krwawy Maciek”. Główny propagandzista okresu Gierkowskiego. Współtwórca tzw. propagandy sukcesu. Oskarżony o malwersacje finansowe. Aresztowany, osądzony, skazany.
Słysząc, że chcę napisać parę słów o Macieju Szczepańskim, kolega zauważył z przekąsem: „Co tu pisać? Jeśli ktoś zechce – znajdzie. Zresztą jego życiorys jest w Wikipedii, to po co przepisywać?”
Niby racja, ale gdyby przyjąć założenie „jest w encyklopedii”, to w ogóle warto by pisać jedynie hasła do Wikipedii lub kolejnych wydań Encyclopædia Britannica (już tylko online). Zaś w tym konkretnym przypadku argumenty kolegi o tyle nie pasują, że życiorys Macieja Szczepańskiego w Wikipedii jest pobieżny i niedokładny. Spróbuję inaczej.
Imię: Maciej
Nazwisko: Szczepański
Data urodzenia: 7 lipca 1928
Miejsce urodzenia: Sosnowiec
Imię ojca: Aleksander
Imię matki: Maria, z domu Rospondek
Data śmierci: 17 grudnia 2015
Dodatkowe informacje: dziennikarz; pracownik aparatu partyjnego, działacz polityczny.
1946-1951 – studiował na UJ[1], uzyskując absolutorium z filologii polskiej, dyplom ukończenia studiów II stopnia na Wydziale Dziennikarstwa oraz dyplom ukończenia Szkoły Nauk Politycznych na tymże Uniwersytecie.
1948 – wstępuje do ZAMP[2], w 1950 wcielonym do ZMP.[3]
1951-1955 – jest sekretarzem redakcji dziennika Nowiny Rzeszowskie.
1953 – wstępuje do PZPR.[4]
1955-1960 – jest zastępcą redaktora naczelnego Polskiego Radia w Katowicach.
1960, luty – 1966 – jest kierownikiem Wydziału Propagandy i Agitacji KW[5] PZPR w Katowicach.
1966, 25 maja – zostaje redaktorem naczelnym Trybuny Robotniczej, ukazującego się w województwie katowickim dziennika, organu KW PZPR. Pierwszym sekretarzem katowickiego komitetu wojewódzkiego w Katowicach był Edward Gierek.
Pod kierownictwem Macieja Szczepańskiego Trybuna Robotnicza stała się największą gazetą w Polsce pod względem nakładu: średni nakład w tygodniu wynosił ponad 400 tys. egzemplarzy (warszawska Trybuna Ludu, główna gazeta partyjna, miała 200-300 tys.).
Naczelnym Trybuny R. jest (formalnie) do 23 października 1972.
1968, 16 listopada – wybrany zastępcą członka KC[6] PZPR.
1969, 27 czerwca – zostaje posłem na Sejm z okręgu Rybnik (z ramienia PZPR) po raz pierwszy.
Od 29 października do 22 grudnia 1971 jest zastępcą przewodniczącego sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych; później, do końca sprawowania funkcji poselskiej, jest członkiem tej komisji.
Posłem będzie przez cztery kadencje (zawsze z okręgu rybnickiego) – formalnie do 19 października 1984 (wygaśnięcie mandatu), praktycznie do 8 października 1980 (uchylenie immunitetu).
1970, 20 grudnia – Edward Gierek, dotąd pierwszy sekretarz KW PZPR w woj. katowickim, zostaje pierwszym sekretarzem KC PZPR.
1972, 24 października – Maciej Szczepański obejmuje stanowisko przewodniczącego (prezesa) Komitetu ds. Radia i Telewizji. Zastąpił na nim Włodzimierza Sokorskiego. ► informacja prasowa nr 1 ►
1975 – Radiokomitetem zaczyna interesować się Najwyższa Izba Kontroli, której prezesem (w latach 1971-1983) jest Mieczysław Moczar.
Kontrole w Radiokomitecie rozpoczynał NIK[7] trzykrotnie: raport pierwszej zniszczono, dwie następne wstrzymano na polecenie prezesa Rady Ministrów, Piotra Jaroszewicza[8].
Po odejściu Jaroszewicza z funkcji premiera (18 lutego 1980) NIK zaczął kolejną kontrolę.
1975, 12 grudnia – Maciej Szczepański zostaje wybrany na członka KC PZPR.
1980, marzec – NIK po raz czwarty „wchodzi” do Radiokomitetu. Tym razem skutecznie.
1980, maj – Mieczysław Moczar, w rozmowie z Edwardem Gierkiem, relacjonując kontrolę NIK w Radiokomitecie, mówi o prezesurze Szczepańskiego w samych superlatywach.
Prezes NIK składał również pozytywne sprawozdania na temat Radiokomitetu w sejmie i w prezydium rządu.
1980, sierpień – strajki na Wybrzeżu i w całej Polsce, zakończone podpisaniem czterech Porozumień Sierpniowych.
1980, 24 sierpnia – PAP[9]:
Na podstawie art. 37 ust. 2 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Rada Państwa na prośbę ob. Edwarda Babiucha zwolniła go ze stanowiska prezesa Rady Ministrów.
Równocześnie Rada Państwa powołała w skład rządu ob. Józefa Pińkowskiego i powierzyła mu pełnienie funkcji prezesa Rady Ministrów – do czasu podjęcia decyzji przez Sejm PRL[10].
1980, 24 sierpnia – nowo mianowany premier, Józef Pińkowski, odwołał Macieja Szczepańskiego ze stanowiska przewodniczącego Komitetu ds. RiTV[11]. ► informacja prasowa nr 2 ►
1980, 31 sierpnia – podpisanie porozumienia między Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym z siedzibą w Stoczni Gdańskiej (przewodniczący: Lech Wałęsa) a rządem PRL (przewodniczący: Mieczysław Jagielski, wicepremier), które m.in. dopuszcza do zarejestrowania NSZZ „Solidarność”.
1980, 3 września – „śledztwo w sprawie nadużyć, niegospodarności i marnotrawstwa w Komitecie ds. RiTV, dla zbadania zarzutów wysuwanych przeciwko Maciejowi Szczepańskiemu, byłemu przewodniczącemu Komitetu” rozpoczęła Centralna Komisja Kontroli Partyjnej PZPR. ► informacja prasowa nr 3 ►
1980, 6 września – VI[12] Plenum KC PZPR odebrało Edwardowi Gierkowi stanowisko pierwszego sekretarza KC PZPR.
Pierwszym sekretarzem KC PZPR zostaje Stanisław Kania.
1980, 22 września – PAP: „W prokuraturze rozważa się sprawę przedstawienia Sejmowi wniosku o uchylenie immunitetu poselskiego M. Szczepańskiego w celu umożliwienia wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego.”
1980, 6 października – Macieja Szczepańskiego wyrzucono z KC.
W oficjalnym komunikacie podano: „uchwałą VI Plenum KC PZPR Maciej Szczepański został usunięty z Komitetu Centralnego PZPR.” ► informacja prasowa nr 4 ►
1980, 7 października – Maciej Szczepański został wyrzucony z partii.
W partyjnej nowomowie brzmi to: „Komitet Zakładowy PZPR w Komitecie ds. RiTV podjął uchwałę o wydaleniu z szeregów członków partii byłego przewodniczącego Komitetu, Macieja Szczepańskiego i byłego zastępcę przewodniczącego Eugeniusza Patyka”.
► informacja prasowa nr 5 ►
1980, 7 października – do Sejmu wpłynął wniosek Prokuratora Generalnego PRL „o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła M. Szczepańskiego do odpowiedzialności karno-sądowej”. Mówiąc po prostu: wniosek o odebranie immunitetu poselskiego. ► informacja prasowa nr 6 ►
1980, 8 października – Sejm uchylił posłowi Maciejowi Szczepańskiemu immunitet poselski. ► informacja prasowa nr 7 ►
1980, 15 października – Maciej Szczepański, wezwany na kolejne przesłuchanie do prokuratury, zostaje aresztowany. W rozmowie z Teresą Torańską[13] wspomina, że było to o godz. 11:30.
1980, 16 października – Polska Agencja Prasowa poinformowała: „wobec b. przewodniczącego Komitetu Macieja Szczepańskiego zastosowano tymczasowy areszt”. ► informacja prasowa nr 8 ►
1980, 1 grudnia – w Warszawie rozpoczęły się obrady VII plenum KC PZPR, na którym zapadła decyzja o usunięciu z KC byłego pierwszego sekretarza Edwarda Gierka.
1981, 11 lutego – premier Józef Pińkowski podał się do dymisji. Premierem zostaje Wojciech Jaruzelski.
1981, 17 października – na plenum KC Stanisław Kania złożył rezygnację z funkcji pierwszego sekretarza KC PZPR.
18 października – plenum KC przyjęło rezygnację Stanisława Kani i wybrało pierwszym sekretarzem KC PZPR Wojciecha Jaruzelskiego.
1981, 13 grudnia – wprowadzono stan wojenny. Zdelegalizowano „Solidarność” oraz wiele organizacji. Internowano lub aresztowano ponad 10 tys. osób.
1982, 5 stycznia[14] – w IV Wydziale Karnym Sądu Wojewódzkiego w Warszawie rozpoczęła się rozprawa przeciwko byłym członkom Komitetu ds. RiTV: prezesowi komitetu – Maciejowi Szczepańskiemu, jego zastępcy Eugeniuszowi Patykowi oraz trzem innym członkom kierownictwa tej instytucji. ► informacja prasowa nr 9 ►
Akta procesowe liczą ponad 120 tomów, każdy po ok. 200 stron. ► informacja prasowa nr 10 ►
Akt oskarżenia odczytany przez prokuratorów liczył ok. 600 stron. ► informacja prasowa nr 11 ►
1984, 13 stycznia – po 282 dniach procesowych sąd orzekł, że były prezes Radiokomitetu przyjął łapówki na kwotę około 1,5 mln złotych, dokonał zaboru mienia na sumę 3,5 mln zł. Sentencja wyroku odczytana przez sędziego Kulczyckiego brzmiała:
Maciejowi Szczepańskiemu: 8 lat pozbawienia wolności, 300 tysięcy złotych grzywny, pozbawienia praw publicznych na okres lat pięć, zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych w instytucjach państwowych i społecznych przez pięć lat.[15]
Z powództwa cywilnego Radiokomitetu Maciej Szczepański ma zapłacić na rzecz tej instytucji 2,5 mln zł odszkodowania. ► informacja prasowa nr 12 ►
Wyrok nie był prawomocny.
Po apelacji sąd zmniejszył go do 6 lat więzienia. [informacja tylko z jednego źródła, jeszcze niezweryfikowana]
1984, lipiec – na podstawie postanowienia SN[16], Maciej Szczepański wyszedł na wolność z powodów zdrowotnych.
1984, listopad – prokurator generalny zwrócił się do SN z wnioskiem o darowanie Maciejowi Szczepańskiemu pozostałej kary na podstawie amnestii (ustawa z dn. 21 lipca 1984[17]). Sąd przychylił się do wniosku prokuratora. Abolicja nie objęła 2,5 mln zł odszkodowania zasądzonego na rzecz Radiokomitetu.
Po wyjściu na wolność Maciej Szczepański „zajmował się biznesem”, ale publicznie nie podawał na ten temat żadnych szczegółów. Udzielił za to kilku obszernych wywiadów – m.in. Teresie Torańskiej i Beacie Modrzejewskiej – które ukazały się jako rozdziały książek[18].
2013, Sosnowiec: Maciej Szczepański podczas konferencji „Edward Gierek: Zagłębiak – Polak – Europejczyk. Stulecie urodzin”.
Fot. Andrzej Grygiel/PAP
2015, 17 grudnia – Maciej Szczepański zmarł w Warszawie.
Pogrzeb, w obrządku katolickim, odbył się 23 grudnia 2015 r. w Będzinie.
* * *
Zestaw dat na górze wymaga komentarza. Starsze pokolenie być może pamięta, ale młodszym trzeba wyjaśnić. O tym, jak wyglądały te polityczne warcaby (bo przecież nie szachy, które są grą finezyjną), będzie w następnym odcinku.
* * *
By zgromadzić te kilkanaście dat, zwłaszcza z ostatniego okresu kariery Macieja Szczepańskiego, przewertowałem archiwum PAP-owskie oraz roczniki kilku gazet codziennych – a i tak nie wszystkie daty dzienne udało mi się ustalić. Do dziś polskie dziennikarstwo, nawet sądowe, boi się dat jak diabeł święconej wody. Najczęściej powtarzają się zwroty: „wczoraj”, „miesiąc temu”, „w roku ubiegłym”, „po czterech latach”. Dużo rzadsze bywa podanie nazwy miesiąca. Szczytem dokładności są określenia „na początku stycznia”, albo „na samym początku”. „5 stycznia 1982” to precyzja niemal nieosiągalna.
* * *
Jeszcze pytanie: dlaczego w Periplusie pojawia się nagle Maciej Szczepański?
Odpowiedź – przynajmniej dla mnie (a wiem, że jeszcze dla co najmniej kilku osób) – jest prosta.
Czegokolwiek by nie mówić: sądzę, że bez Macieja Szczepańskiego nie byłoby Pogorii. Konkretnie: bez jego podpisu, jako prezesa Radiokomitetu, na zamówieniu złożonym w Stoczni Gdańskiej w 1979 roku.
O tym w następnych odcinkach.
Cdn.
►► Kazimierz Robak: Prezes (2) i warcabnica. Zasady gry.
Kazimierz Robak
17 grudnia 2018.
Na Stronie Głównej: 1977, maj, Krośniewice: stoisko ze sprzętem RTV.
Na półkach: radioodbiornik Dominik, dwa telewizory turystyczne Vela 202, radioodbiornik Ślązak i telewizory Saturn 201, Ametyst 1012,
Neptun 423 (dwa), Neptun T6151 (dwa), Libra 202, Lazuryt 102, Saturn 201 i Alga 21.
Fot. Grażyna Rutowska
Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 40-4-66-17.
Skróty:
KC – Komitet Centralny
KW – Komitet Wojewódzki
NIK – Najwyższa Izba Kontroli
PAP – Polska Agencja Prasowa
PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa
PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
RiTV – Radio i Telewizja
SN – Sąd Najwyższy
UJ – Uniwersytet Jagielloński
VI – cyfra „6” w rzymskim systemie zapisywania
ZAMP – Związek Akademickiej Młodzieży Polskiej
ZMP – Związek Młodzieży Polskiej
[1] UJ – Uniwersytet Jagielloński
[2] ZAMP – Związek Akademickiej Młodzieży Polskiej
[3] ZMP – Związek Młodzieży Polskiej
[4] PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
[5] KW – Komitet Wojewódzki
[6] KC – Komitet Centralny
[7] NIK – Najwyższa Izba Kontroli
[8] Piotr Jaroszewicz (1909-1992) – prezes Rady Ministrów (premier) w tzw. ekipie Gierkowskiej (1970-12-23 – 1980-02-18).
[9] PAP – Polska Agencja Prasowa
[10] PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa
[11] RiTV – Radio i Telewizja
[12] VI – cyfra „6” w rzymskim systemie zapisywania
[13] Torańska, Teresa. Byli. Warszawa : Świat Książki – Bertelsmann Media, 2006; str. 155.
[14] W rozmowie z Teresą Torańską, Maciej Szczepański błędnie wymienia datę 8 lutego 1982.
[15] „Sąd orzekł. [Proces Macieja Szczepańskiego, Eugeniusza Patyka i Zbigniewa Liszyka, ogłoszenie wyroku]”. Polska Kronika Filmowa, 4/84. Prod. WFDiF. Emisja: 1984-01-25.
[16] SN – Sąd Najwyższy
[17] Dziennik Ustaw, nr 36, poz. 190. 1984-07-23
[18] Torańska, Teresa. Byli. Warszawa : Świat Książki – Bertelsmann Media, 2006.
Modrzejewska, Beata. Prezesi: oni rządzili TVP. Warszawa : The Facto, 2015
[19] 1981, 8 września: Pogoria pod żaglami. Fot. Janusz Uklejewski (pocztówka wydana przez Spółdzielnię Pracy Dziennikarzy Omnipress-Sport w 1983 r.)