Poddając analizie próby zdefiniowania pojęcia „wychowanie morskie” na przestrzeni lat, należy zwrócić uwagę na widoczne inklinacje definiujących w stronę ujęcia go jako działań preorientacji zawodowej, odpowiedzi na zapotrzebowanie sektora gospodarki morskiej lub rozszerzenia o wymiar edukacyjny, swoim zakresem obejmujący nauczanie specjalistycznej wiedzy o morzu.
Socjologiczne ujęcie wychowania morskiego skupia się na konstruowaniu i upowszechnianiu etosu pracy na morzu i przekazywaniu ludziom morza właściwych kompetencji. Niektórzy autorzy lub instytucje (m.in. Liga Morska i Rzeczna) postulują kształtowanie świadomości morskiej, co oznacza, że adresatem tego typu działań jest społeczeństwo, a sama aktywność ma na celu upowszechnianie wiedzy o znaczeniu morza. Zauważalną praktyką jest wymienne posługiwanie się terminami „wychowanie morskie” i „edukacja morska”, które z definicji jawią się jako dotyczące odmiennych działań, połączonych jedynie tematyką morską. Należy odróżnić wychowanie morskie od edukacji morskiej i kształtowania świadomości morskiej, a tym bardziej od wychowania wodnego.
Przeprowadzona konceptualizacja nie ma na celu negowania istniejącej bazy pojęciowej. Jej głównym zadaniem jest uporządkowanie i ujednolicenie postrzegania wychowania morskiego przez zdefiniowanie tego pojęcia z pedagogicznego punktu widzenia.
Pozwoli to na odpowiednią kategoryzację działań związanych z wychowaniem młodzieży przez morze, a także pogłębienie badań prowadzonych w odpowiednim kierunku, bez konieczności lawirowania pomiędzy niesprecyzowanymi pojęciami.
Aby uporządkować i doprecyzować bazę pojęciową, proponuję własną definicję wychowania morskiego.
Wychowanie morskie w ujęciu pedagogicznym to proces w zorganizowany i celowy sposób wpływający na osobowość, postawy, cechy i hierarchię wartości jego uczestników, kształtujący charakter i kompetencje społeczne, oddziaływujący na uczestników w każdej sferze (fizycznej, psychicznej, duchowej, społecznej, kulturowej) w pożądany społecznie sposób, odbywający się na pokładzie statku żaglowego w rejsie pełnomorskim, bazujący na kontakcie uczestników z żywiołem morza, poprzez który dochodzi do transgresji i skoku rozwojowego, który jest doświadczeniem zmieniającym życie.
Uczennice i uczniowie Szkoły Pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego na Szetlandach
Fot. Łukasz Kaźmierczak (2015-08-30)
Jedynym miejscem realizacji wychowania morskiego jest pokład statku żaglowego. Wynika to z faktu, że jest on poruszany nie tylko siłą wiatru, lecz także wspólnym wysiłkiem i pracą załogi. Sprawnie płynący, zadbany statek jest dającą satysfakcję nagrodą dla załogi, widoczną natychmiast po wykonaniu pracy. Najbardziej efektywne oddziaływania zachodzą w trakcie rejsów na żaglowcach, ze względu na ich specyfikę, konieczność współpracy załogi i życie razem oraz długotrwałość oddziaływania.
Szczególne środowisko wychowawcze statku żaglowego jest tworzone dzięki fizycznym i społecznym granicom. Ze statku nie da się wysiąść, wszystkie problemy trzeba rozwiązywać na miejscu. Wychowanie morskie wykorzystuje naturalną energię i ciekawość młodych ludzi oraz zaspokaja ich potrzeby poszukiwania wiedzy, nabywania doświadczenia, uznawania autorytetów. Trwają badania dotyczące efektów wychowania morskiego realizowanego w trakcie rejsów krótszych oraz prowadzonych na mniejszych jachtach. Na jachcie motorowym stworzenie takiego środowiska wychowawczego jest niemożliwe[1].
Przyjęcie proponowanej definicji pojęcia „wychowanie morskie”, prawidłowo określającej jego współczesne znaczenie, jest korzystne dla celów poznawczych, umożliwia budowanie teorii oraz tworzenie warunków do wzmacniania interdyscyplinarności badań nad wychowaniem morskim. Zaproponowana definicja jest wersją wstępną, powstałą na podstawie analizy piśmiennictwa, ale także będącą efektem wyników własnych badań. Będzie ona doskonalona oraz mocniej osadzana w ramach teoretycznych, m. in. dzięki dalszym poszukiwaniom naukowym.
Pogoria na Bałtyku (57 Mm E od Nexø) w rejsie Szkoły Pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego
Fot. Anita Wietrzyńska (2013-09-02)
Zmiany społeczne i kulturowe, które zaszły od momentu pierwszych prób stworzenia definicji pojęcia na początku XX wieku, wymuszają konieczność wyjścia poza ramy szkoły i domu oraz aktualizacji spojrzenia na tę dziedzinę. W obecnych czasach celem wychowania morskiego nie jest wychowywanie przyszłych pracowników sektora gospodarki morskiej, ani nawet szkolenie żeglarzy. Jest nim przede wszystkim rozwój, wychowanie i edukacja młodzieży, niezależnie od narodowości, kultury, wyznania czy pochodzenia społecznego. Jednoznaczne określenie pojęcia jest niezbędne do prowadzenia badań w zakresie wychowania morskiego, tak na gruncie ojczystym, jak i międzynarodowym. Polskie dokonania w zakresie wychowania morskiego uzasadniają konieczność uznania jego istnienia jako naukowej subdyscypliny w ramach nauk o wychowaniu[2].
Bibliografia
Baden-Powell, R. (1908). Scouting for Boys. London : Horace Cox.
Bublewski, W. (1992, 11-12). Wychowanie morskie. Próba określenia pojęcia. Harcerstwo, s. 12-17.
Demel, M. (1973). Szkice krytyczne o kulturze fizycznej. Warszawa : Wydawnictwo Sport i Turystyka.
Demel, M. i Skład, A. (1986). Teoria wychowania fizycznego dla pedagogów. Warszawa : PWN.
Drapella, W. A. (1969). Powszechne wychowanie morskie. Dzieje idei na tle ogólnego procesu rozwoju myśli morskiej i zainteresowań morzem. Szkice. Księga I i II. Gdynia : Polskie Towarzystwo Nautologiczne.
Gilbertson, K., Bates, T., McLaughlin, T. i Ewert, A. (2006). Outdoor Education: Methods and Strategies. Leeds : Human Kinetics.
Głowacki, W. (1972). Wspaniały świat żeglarstwa. Z dziejów żeglarstwa w Polsce i na świecie. Gdańsk : Wydawnictwo Morskie Gdańsk.
Gończyński-Jussis. (2014). Wychowanie morskie w działalności i publicystyce Ligi Morskiej i Kolonialnej na przykładzie Lubelszczyzny. Meritum, s. 89-101.
Górniewicz, J. H. (2001). Kategorie pedagogiczne. Odpowiedzialność, podmiotowość, samorealizacja, tolerancja, twórczość, wyobraźnia. Olsztyn : Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie.
Górniewicz, J. H. (2007). Teoria wychowania: wybrane problemy. Olsztyn : Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego.
Janowski, A. (2007). Pedagogika praktyczna. Zarys problematyki, zdrowy rozsądek, wyniki badań. Warszawa : Fraszka Edukacyjna.
Janowski, A. (2015). Harcerstwo wpisane w życiorys. Warszawa : Niezależne Wydawnictwo Harcerskie.
Jasser, A. (2011-01-05). Wychowanie pod żaglami… Pobrano z lokalizacji Sail Training Association Poland <http://www.pogoria.pl/pl/artykul/wychowanie-pod-żaglami>.
Jasser, A. (2012-04-28). Wypowiedź po otrzymaniu Krzyża Kawalerskiego w trakcie uroczystego Otwarcia Sezonu Żeglarskiego połączonego z obchodami 90-lecia Chojnickiego Klubu Żeglarskiego. Charzykowy.
Kołodziej, A. i Kołodziej-Durnaś, A. (2017, vol. XXX). O rozumieniu, wdrażaniu i potrzebie wychowania morskiego. Wychowanie morskie w opiniach nauczycieli z województwa zachodniopomorskiego. Studia Maritima, s. 267-285.
Kupisiewicz, C. (2010). Szkoła alternatywna – definicje, rodzaje, ocena, perspektywy rozwoju. W: Z. Melosik i B. Śliwerski, Edukacja alternatywna w XXI wieku (s. 17-26). Kraków : Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Leśny, A. (2014). Pedagogika przygody – konteksty teoretyczne. W: A. Bąk, A. Leśny i E. Palamer-Kabacińska, Przygoda w edukacji, edukacja w przygodzie. Outdoor i adventure education w Polsce. (s. 12-49). Warszawa : Pracownia Nauki i Przygody.
Leśny, A. (2016, 2/240). Sail training a wychowanie morskie. Kwartalnik Pedagogiczny, s. 134-159.
Ludwig, S. (1966, 6). Istota i cele wychowania morskiego. Oświata Dorosłych.
Ludwig, S. (1976). Wychowanie morskie w PRL. (Szkic raportu). Gdynia : Kongres Kultury Morskiej.
Milerski, B. (2006). Pedagogika kultury. W: Z. Kwieciński i B. Śliwerski, Pedagogika. Podręcznik akademicki. Tom I. (s. 220-231). Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mokrzecki, L. (1977, 22/1). Kongres Kultury Morskiej w Gdyni. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, s. 196-197.
Palamer-Kabacińska, E. (2012). Miejsce pedagogiki przyrody w naukach pedagogicznych. W: E. Palamer-Kabacińska i A. Leśny, Edukacja przygodą. Outdoor i Adventure Education w Polsce: teoria, przykłady, konteksty. (s. 12-33). Warszawa : Fundacja Pracownia Nauki i Przygody.
Pilch, T. (2003). Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze. W: T. Pilch i I. Lepalczyk, Pedagogika społeczna (s. 174-186). Warszawa : Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Pilch, T. (2003). Środowisko lokalne – struktura, funkcje, przemiany. W: T. Pilch i I. Lepalczyk, Pedagogika społeczna (s. 155-173). Warszawa : Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Priest, S. (1990). The Semantic of Adventure Education. W: J. C. Miles i S. Priest, Adventure Education (s. 114). State College PA : Venture Publishing.
Prouty, D., Panicucci, J. i Collinson, R. (2007). Adventure Education: Theory and Applications. Leeds : Human Kinetics.
Romaniuk, M. W. (2015). Szkoła pod Żaglami a realizacja celów rozwojowych okresu adolescencji. W: M.J. Szymański, B. Przybylski, W kręgu współczesnych problemów edukacyjnych (s. 225-254). Warszawa : Wydawnictwo APS.
Romaniuk, M. W. (2016). Wybrane projekty wychowania morskiego realizowane w Polsce. Szkice Humanistyczne, 1-2 (39), s. 139-149.
Romaniuk, M. W. (2018). Mariusz Zaruski jako prekursor wychowania morskiego w Polsce. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 574(9), s. 3-13.
Sadowska, A. (2002, nr 17). „Im dalej od brzegu – tym bliżej Boga”. Niedziela, s. 22.
Suchodolski, B. (1960). Wychowanie dla przyszłości. Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Suchodolski, B. (1970). Trzy pedagogiki. Warszawa : Nasza Księgarnia.
Sydow, M. (1935). Program wychowania wodnego dla kół szkolnych LMK. Warszawa : Wydawnictwo Ligi Morskiej i Kolonjalnej.
Śliwko, P. (1982). Wiatr od morza i wychowanie. W: P. Śliwko, Bolesławiecki model wychowania morskiego Szkoły Podstawowej Nr 8 im. Bojowników o Wolność i Demokrację wyróżnionej Złotą Odznaką „Zasłużony pracownik morza” (strony 5-23). Bolesławiec : Stowarzyszenie Działaczy Kultury Morskiej w Gdyni.
Wiatrowski, Z. i Rachalska, W. (1978). Pedagogika pracy. Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Wróblewska, T. (1998). Wychowanie morskie i kształtowanie świadomości morskiej w szkołach powszechnych i średnich ogólnokształcących w II Rzeczypospolitej (1918-1939). Rocznik Gdański, s. 117-149.
Zaruski, M. (1925). Żaglowym yachtem przez Bałtyk. Pierwsza podróż yachtu polskiego do Szwecji 20.VIII-30.VIII.1925. Warszawa : Wydawnictwo Yacht-Klubu Polski.
Zaruski, M. (1927, 4). Znaczenie jachtingu morskiego dla Polski. Sport Wodny.
Zaruski, M. (1929). Na pokładzie „Iskry”. Pierwsza podróż szkolnego żaglowego okrętu marynarki wojennej do Lipawy, Taggalahti, Hanko, Helsinek i Wisby. Z rysunkami autora. Warszawa : Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy.
Zaruski, M. (1933). Na skrzydłach jachtów. Lwów – Warszawa : Książnica-Atlas S. A.
Zaruski, M. (1933). Prawa i obowiązki kapitanów i sterników jachtowych. Regulamin służby na jachtach. Alarmy. Warszawa : Główna Księgarnia Wojskowa.
Zaruski, M. (1935). Tymczasowy regulamin służby na szkuner-jachcie szkolnym Z. H. P. „Zawisza Czarny”. Warszawa : Główna Księgarnia Wojskowa.
Zaruski, M. (1958). Wśród wichrów i fal. Warszawa : Wydawnictwo „Sport i turystyka”. ■
Miłosz Wawrzyniec Romaniuk
2020
Artykuł opublikowany jako:
Romaniuk, Miłosz Wawrzyniec. „Wychowanie morskie i jego miejsce wśród koncepcji pedagogicznych”.
W: Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. Nr 5 (590), 2020. Warszawa : Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, 2020; s. 3-16.
Dobór ilustracji, podział i układ tekstu, korekta: Kazimierz Robak / Periplus.pl
Miłosz W. Romaniuk:
„Wychowanie morskie i jego miejsce wśród koncepcji pedagogicznych”
►► Odc. 1 (29 września 2021)
1. Rozumienie wychowania morskiego na przestrzeni lat
►► Odc. 2 (6 października 2021)
2. Koncepcje pedagogiczne a wychowanie morskie
►► Odc. 3 (13 października 2021)
3. Wychowanie morskie a różne rodzaje pedagogiki i wychowania
►► Odc. 4 (20 października 2021)
4. Czym jest wychowanie morskie?
5. Bibliografia
Romaniuk, Miłosz Wawrzyniec. “Sail training and its place among pedagogical concepts”
Abstract: In this article the author takes the concept of sail training and examines its theoretical framework and place among modern ideas of education, discussing attempts to define it over the last century. Based on the analysis of published materials as well as his own research and experience, he offers his own definition of sail training.
Keywords: sail training, School Under Sails, Class Afloat, pedagogical concepts
Romaniuk, Miłosz Wawrzyniec. “La educación marina y su aplicación a los conceptos pedagógicos”
Resumen: El Dr. Miłosz Wawrzyniec Romaniuk, educador y navegante, aprovecha las travesías en los veleros para sus investigaciones y observaciones, que luego se publican en forma impresa. Aquí describe el concepto de „educación marina” a lo largo del último siglo y su lugar entre los conceptos pedagógicos contemporáneos. A partir del análisis de materiales, así como de su investigación y experiencia, el doctor Romaniuk propone su propia definición.
Palabras clave: educación marina, escuela bajo velas, Class Afloat, conceptos pedagógicos
[1] Romaniuk, 2015.
[2] Romaniuk, 2016.
Miłosz Wawrzyniec Romaniuk (ur. 1987) – pracownik naukowy Wydziału Nauk Pedagogicznych na Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie; tytuł doktorski uzyskał (2018) na podstawie dysertacji „Pedagogika na spotkaniu z żywiołem morza. O morskim wychowaniu ludzi nieprzeciętnych”.
Kapitan jachtowy i motorowodny, instruktor żeglarstwa PZŻ, ratownik WOPR. Jako oficer wachtowy lub kapitan uczestniczył m.in. w rejsach z osobami z dysfunkcją wzroku (projekt „Zobaczyć Morze”) oraz młodzieżą szkolną (m. in. Szkoła Pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego; Gdańska Szkoła pod Żaglami) na żaglowcach Pogoria, Zawisza Czarny, Generał Zaruski, Kapitan Borchardt i mniejszych jachtach. Ma za sobą ponad 50 tys. Mm i blisko 12 tys. godz. żeglugi.
Autor publikacji m.in. w czasopismach Kwartalnik Pedagogiczny, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, Szkoła Specjalna, International Journal of Electronics and Telecommunications, Szkice Humanistyczne, Current and Future Perspectives on Teaching and Learning, Kultura i Edukacja.
Na Str. Głównej:
Uczennica Szkoły Pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego
Fot. Anita Wietrzyńska (2015-08-31; 17:09; Morze Północne, ok. 20 Mm SSE od Lerwick)