„Bluenose” był szkunerem gaflowym[1]. Zbudowano go z dębu, sosny, brzozy i świerka z Nowej Szkocji, z masztami z jedlicy Douglasa. Wodowano go 26 marca 1921 r. w stoczni Smith and Rhuland w Lunenburgu, w kanadyjskiej prowincji Nova Scotia, by łowił ryby i wygrywał w regatach. Jego nazwa pochodzi od przezwiska, które od XVIII wieku przylgnęło do mieszkańców Nowej Szkocji. Dlaczego? Kto to wie? Może mieli sine nosy, gdy przemarznięci wracali z morza? Może z innego powodu?
Bluenose pod pełnymi żaglami w roku 1921
źródło: W.R. MacAskill/Library and Archives Canada / PA-030803
Regaty narodziły się z morskiej rywalizacji między dwiema społecznościami rybackimi – z Lunenburga w Nowej Szkocji i Gloucester w stanie Massachusetts – o to, czyje statki rybackie są najszybsze. W roku 1920, w pierwszej edycji International Fishermen’s Cup, zwyciężyli Amerykanie.
W roku 1921, Bluenose dowodzony przez kapitana Angusa Waltersa, zdobył puchar w imponującym stylu. Regaty odbywały sie nieregularnie, a kanadyjski szkuner zwyciężał we wszystkich, w latach 1922, 1923, 1926, 1931 i 1938, pracując cały czas jako jednostka rybacka, bo takie były warunki uczestnictwa.
Bluenose stał się najpierw ikoną Nowej Szkocji, a później, w latach 1930-tych, całego państwa, symbolizując morskie dziedzictwo Kanady i potęgę jej przemysłu rybnego. Nazwano go „Królową Północnego Atlantyku”, bo połowy też miał rekordowe.
W 1929 roku umieszczono Bluenose na 50-centowym znaczku Kanadyjskiego Urzędu Pocztowego.
Bluenose na znaczku Poczty Kanadyjskiej z 1929 r.
Nominał: 50 centów kanadyjskich
Pierwszy dzień obiegu: 6 stycznia 1929
Projekt: Herman Herbert Schwartz (1885-1962)
Winieta rytowana w American Bank Note Company (Nowy Jork, N.Y.)
Rytownik: Harold Osborn (1893-1968)
Druk: The Canadian Bank Note Company Ltd., Ottawa ON
Nakład: 1.044.900 egz.
Bluenose przedstawiony jest na znaczku w dwóch ujęciach – oba są transpozycją zdjęć, które w latach 1920-tych zrobił Wallace Robinson MacAskill (1887-1956),dokumentujący na kliszach przez ponad cztery dekady morskie krajobrazy, statki i pracę rybaków z Nowej Szkocji:
Szkuner Bluenose przecinający linię mety
Fot. Wallace Robinson MacAskill (1887-1956)
Źródło: Library and Archives Canada
Bluenose pod pełnymi żaglami
Fot. Wallace Robinson MacAskill (1887-1956)
Źródło: Nova Scotia Archives
W roku 1937 rzeźbiarz i medalier Emanuel Hahn (1881-1957) odtworzył Bluenose na rewersie kanadyjskiej dziesięciocentówki. Grawerem awersu był Thomas Humphrey Paget (1893-1974) z Londynu. Średnica monety – 18,03 mm.
Moneta jest bita corocznie (w różnych wersjach, również z srebrze – kosztuje wtedy ok. 100 USD) do dziś.
Najważniejsze różnice kolejnych edycji wobec wersji pierwotnej to:
– w roku 1937 na awersie była głowa króla Jerzego VI;
– w roku 1952 na tron brytyjski wstąpiła Elżbieta II;
– od roku 2022 królem Zjednoczonego Królestwa oraz królestw Wspólnoty Brytyjskiej jest Karol III (koronowany 6 maja 2023)
– od roku 1948 zmienił się łaciński napis na awersie monety (legenda):
z „GEORGIVS VI D : G : REX ET IND : IMP :” [GEORGIVS VI DEI GRATIA REX ET INDIA IMPERATOR – Jerzy VI, z bożej łaski Król i Cesarz Indii] znikło „ET IND : IMP”, gdyż król brytyjski przestał być cesarzem Indii, gdy w roku 1947 odzyskały one niepodległość. Za to „D : G” rozszerzyło się do „DEI GRATIA”.
Monet z datą 1947 nie dało się przerobić, dlatego na rewersie za cyfrą „7” dodano miniaturowy wypukły rysunek liścia klonu;
– w latach 1937-1947 monetę bito w srebrze (.800) z domieszką miedzi (.200) i ważyła ona 2,33 g;
obecnie materiałem monety jest trzykrotnie niklowana stal, waga (przy wyjściu z mennicy) – 1,75 g.
– do roku 1976 monetę bito w Królewskiej Kanadyjskiej Mennicy w Ottawie (Royal Canadian Mint of Ottawa);
od 1976 bije ją Królewska Kanadyjska Mennica w Winnipegu (Royal Canadian Mint of Winnipeg).
Co było dalej z Bluenose, głównym bohaterem tej historii?
Bluenose od strony rufy, zacumowany w Lunenburgu
Fot. Wallace Robinson MacAskill (1887-1956)
Źródło: Nova Scotia Archives
Wraz z drugą wojną światową przyszły nowe czasy i nowsze statki. W roku 1942 r. kanadyjski armator, nie bacząc na historyczne zasługi i symboliczne znaczenie szkunera, sprzedał go do West Indies Trading Company. Bluenose, ogołocony z masztów, pracował jako kabotażowiec jeszcze cztery lata, aż 28 stycznia 1946 r. wpadł na rafę przy wysepce Île-à-Vache u wybrzeży Haiti i tam, opuszczony, zatonął.
Bluenose
Fot. Wallace Robinson MacAskill (1887-1956)
Źródło: Nova Scotia Archives
Imię Bluenose przetrwało.
Projektant szkunera, William James Roué (1879-1970), gdy w roku 1946 zaczął budować jachty typu slup, szybkie i eleganckie, nazwał tę serię Bluenose.
William James Roué (1879-1970), konstruktor okrętów i Bluenose, najsłynniejsza z zaprojektowanych przez niego jednostek, na znaczku Poczty Kanadyjskiej
Nominał: 45 centów kanadyjskich
Pierwszy dzień obiegu: 24 lipca 1998
Projekt: Louis C. Hébert (ur. 1959)
druk: The Canadian Bank Note Company Ltd., Ottawa ON
Nakład: 9.000.000 egz.
W roku 1963 powstała w Lunenburgu replika historycznego szkunera, Bluenose II, a po niej – kolejna replika, zbudowana w roku 2013. Są to jednak historie i jednostki tak różne, że nie ma tu co o nich mówić, gdyż nie da się nawet zastosować paradoksu Plutarcha z Cheronei (50-125 rok n.e.), który starał się rozstrzygnąć, czy okręt-pomnik legendarnego Tezeusza jest wciąż jego okrętem, choć przez wieki, podczas okresowych remontów, zmieniono wszystkie fragmenty statku.
Kpt. Angus Walters (1881-1968) i Bluenose na znaczku Poczty Kanadyjskiej
Nominał: 37 centów kanadyjskich
Pierwszy dzień obiegu: 18 listopada 1988
Projekt: Roger Hill (1948-2023)
Druk: Ashton-Potter, Ltd., Mississauga ON
Nakład: 16.500.000 egz.
Piosenkę „Bluenose” napisał Stan Rogers (1949-1983), legendarny dziś w Kanadzie piosenkarz i muzyk folkowy, który inspirował się kanadyjską historią i życiem codziennym mieszkańców wiosek rybackich. Utwór zamówiony został przez Ministerstwo Turystyki prowincji Nowa Szkocja (Nova Scotia Department of Tourism), do krótkometrażowego filmu „Bluenose in the Sun” (1977).
Studyjne nagranie Rogers umieścił na winylu „Turnaround” (1978).
Nagranie koncertowe (12 marca 1982; Rebecca Cohn Auditorium, Halifax) opublikowano dopiero po śmierci artysty (Rogers zginął w pożarze na pokładzie samolotu pasażerskiego) w albumie „Home In Halifax” (1993).
YouTube:
► Stan Rogers – „Bluenose” (studio)
► Stan Rogers – „Bluenose” (koncert, 12 marca 1982; Rebecca Cohn Auditorium, Halifax)
Spotify: ► Stan Rogers – „Bluenose”
I oczywiście (jakże można zapomnieć, Wojtek Szczygielski – dziękuję za przypomnienie i link!): „Blue Nose” w wykonaniu grupy Packet[2]! Jest to wersja utworu Dave Martinsa „Bluenose (A Lament)”), z tekstem pięknie przetłumaczonym przez Annę Peszkowską, nagrana na płycie „Fregata z Packet Line” w 1988 r.
Kaseta z „Fregatą z Packet Line” grupy Packet (1988) i Packet podczas jubileuszowej reaktywacji na krakowskich Shanties w 2012 r.
Utwór Dave’a Martinsa (1934-2024) ma wiele wersji, ale jedyne znane mi nagranie w wykonaniu autora znajduje się na 7-calowej płycie gramofonowej (flexi) „Bluenose Song And Story”, wydanej w Kanadzie z okazji wodowania repliki Bluenose II (24 lipca 1963).
Są na niej trzy utwory. Na stronie A Michael Stanbury and The Townsmen najpierw skocznie śpiewają, że nowy Bluenose znów będzie ciął fale („Ballad of the Bluenose”), a później, że najfajniejsi ludzie na świecie to ci z Nowej Szkocji (streszczenie jest może niedokładne, ale „Ballad of Nova Scotia” właśnie taki przekaz niesie).
Na stronie B w „Bluenose (A Lament)” Dave Martins, z towarzyszeniem grupy Lowlanders, opisuje morski żywot szkunera, od wodowania w roku 1921 do katastrofy na rafie w 1946, z optymistycznym zakończeniem, że oto właśnie narodził się następca. Treść zgadza się z tym, co śpiewa Pestka i Packet, ale tempo i tonacja są elegijne, by nie rzec: żałobne – prawdziwy lament. Zresztą: posłuchajcie sami:
„Bluenose Song And Story”
A-1 – Michael Stanbury and The Townsmen – „Ballad of the Bluenose” (01:56)
A-2 – Michael Stanbury and The Townsmen – „Ballad of Nova Scotia” (02:32)
B-1 – Dave Martins and Lowlanders – „Bluenose (A Lament)” (03:52)
Z okazji 100-lecia wodowania Bluenose Poczta Kanadyjska wydała dwa beznominałowe znaczki okolicznościowe w arkuszu. Przedstawiają one podwójną rolę szkunera jako statku rybackiego i regatowego. Całość zaprojektowali Dennis Page i Oliver Hill, a ilustracje wykonał Michael Little, który przedstawiając połów ryb inspirował się obrazem Williama E. deGarthe – „Bluenose and Three Dories”
Arkusz ze znaczkami wydanymi z okazji 100-lecia wodowania Bluenose
Znaczki beznominałowe dla obiegu krajowego (Kanada)
Pierwszy dzień obiegu: 29 czerwca 2021
Projekt: Dennis Page i Oliver Hill; ilustracja: Michael Little
Druk: litografia pięciokolorowa. Colour Innovations Inc., Toronto ON
Arkusz: 105 x 55 mm; znaczki: 40 x 32 mm
Nakład arkusza: 70.000 egz. (z nadrukiem Capex 22), 40.000 egz. bez nadruku
Nakład znaczków: 200.000 egz.
William E. deGarthe (1907-1983) – „Bluenose and Three Dories” (ok. 1956; olej na płótnie)
Monet z Bluenose, wydanych w ostatnich czasach, ani nie zliczyć. Wśród nich największą wartość ma studolarówka kanadyjska ze złota (próba 99.99%) o średnicy 200 mm, wydana w roku 2021, a więc też w setną rocznicę wodowania szkunera. Na rewersie jednostka jest jeszcze bez masztów i takielunku, tuż po opuszczeniu na wodę, na tle rysunku kadłuba wziętym z rajzbretu Williama Jamesa Roué.
Studolarowa moneta kanadyjska z roku 2021, wybita z okazji 100-lecia wodowania Bluenose
nominał: 100 CAD; pierwotna wartość sprzedażna: ok. 775 USD; nakład 2000 szt.
Kazimierz Robak
8 kwietnia 2025
Źródła:
Canada Post Corporation,
Discogs.com
Library and Archives Canada,
Nova Scotia Archives,
Royal Canadian Mint.
Tawerna Skipperów
[1] Bluenose – gaflowy szkuner rybacko-regatowy. Dł. całkowita kadłuba (bez bukszprytu): 43,6 m; dł. linii wodnej: 34,1 m; szerokość: 8,2 m; zanurzenie: 5 m; wyporność: 258 ton; wys. grotmasztu od pokładu: 38,4 m; wys. fokmasztu od pokładu: 31,3 m; pow. ożaglowania: 930 m kw. (grotżagiel: 386 m kw.); załoga: 20 osób.
Kadłub drewniany: dąb, sosna, brzoza, świerk; maszty: jedlica Douglasa. Projektant: William James Roué (1879-1970). Budowa: stocznia Smith and Rhuland, Lunenburg, Nova Scotia, Kanada. Wodowany: 26 marca 1921 r. Pierwszy kapitan: Angus Walters (1881-1968). Pod banderą kanadyjską do 1942 r. Zatonął: 28 stycznia 1946 r. na rafie przy wysepce Île-à-Vache u wybrzeży Haiti.
[2] Szeroki skład grupy Packet, założonej w 1986 r. przez Mirosława Peszkowskiego, w latach 1986-1989 (kolejność alfabetyczna):
Romuald Długosz, Józef Elimer, Andrzej Kadłubicki, Waldemar Mieczkowski, Regina Mostowa, Anna Peszkowska, Mirosław „Pestka” Peszkowski, Dorota Potoręcka, Dariusz Ślewa, Grzegorz Tyszkiewicz, Artur Wąsicki, Dorota „Punia” Zaborowska.