Na mojej mapie z początku XVIII wieku, czyli drukowanej sto lat przed słynną bitwą, Cabo Trafalgar jest jednym z mało istotnych przylądków, dlatego zaznaczyłem go czerwonym kółkiem.
Mapa Cieśniny Gibraltarskiej z roku 1708; Przylądek Trafalgar zaznaczony jest czerwonym kółkiem
(kolekcja prywatna)
Przeglądając wiele galerii obrazów doszedłem do wniosku wniosek, że każdy szanujący się marynista musi choć raz namalować obraz pod tytułem „Bitwa pod Trafalgarem”. Tego tematu nie da się pominąć, szczególnie że bitwa ta zmieniła losy Europy grzebiąc plany Napoleona podboju Wielkiej Brytanii.
Mirosław Szeib (ur. 1963): Bitwa pod Trafalgarem
(2018; olej na płótnie; 70×120 cm; kolekcja prywatna)
Horatio Nelson, bohater wielu poprzednich bitew morskich nakreślił niezwykły plan taktyczny.
Lemuel „Francis” Abbott (1760-1802): Wiceadmirał sir Horatio Nelson, 1758-1805
(Rear-Admiral Sir Horatio Nelson, 1758-1805; 1799; olej na płótnie; 76,2×63,5 cm; Royal Museums, National Maritime Museum, Greenwich, London)
Gdy armada francusko-hiszpańska – zgodnie z ogólnie przyjętą tradycją bitew morskich – wyciągnęła się w jedną linię, zresztą nieco poprzerywaną, dwie kolumny brytyjskich okrętów wcięły się w nią z boku dwoma klinami.
21 października 1805, godz. 12:00 – plan ataku eskadr Nelsona i Colingwooda na siły francusko-hiszpańskie w bitwie pod Przylądkiem Trafalgar
(szkic; Wikimedia Commons)
Bitwa
Na początku października 1805 francuski admirał Villeneuve i jego hiszpański sojusznik admirał Federico Gravina cichaczem wymykają się z Kadyksu, przebijając przez brytyjska blokadę i kierują swoje okręty w stronę Morza Śródziemnego.
NN: Admirał Federico Gravina (1756-1814)
(Federico Gravina, 1756-1814, capitán general de la Real Armada Española; olej na płótnie; 102×84 cm; Museo Naval, Madrid)
W pół drogi do Cieśniny Gibraltarskiej, właśnie przy Przylądku Trafalgar, okręty Nelsona doganiają francusko-hiszpańskich uciekinierów.
Derek Gardner (1914-2007): Bitwa pod Trafalgarem: Bellerophon otwiera ogień
(The Battle of Trafalgar: The Bellerophon Opens Fire; akwarela; 35,6×61 cm; kolekcja prywatna)
Admirał Villeneuve usiłuje powrócić do Kadyksu, ale już nie zdąża. Wyciąga swoje okręty w 3-milową linię idącą kursem na wiatr. Tymczasem admirał Nelson zamiast podejść równolegle, by uruchomić baterie swoich dział, płynie prostopadle pełnym wiatrem w dwóch liniach: okręt admiralski Victory celuje w przerwę w linii Villeneuve’a za dziesiątym żaglowcem straży przedniej, drugi ciąg prowadzi admirał Collingwood na Sovereign of the Seas celując w przerwę za dwunastym okrętem straży tylnej.
John Michael Groves (ur. 1937): Bitwa pod Trafalgarem, 21 października 1805
(The Battle of Trafalgar, 21st October 1805; olej na płótnie; 91,4×152,4 cm; kolekcja prywatna; źródło: Roy Cross et al. – The Tall Ship in Art)
Zabiera to trochę czasu, bo wiatr jest słaby. Francuskie okręty w tym czasie strzelają i Victory traci stengę bezanmasztu…
Ale już Victory jest przed dziobem Redoutable, wykonuje ostry zwrot w prawo i wpływa miedzy dwa szeregi francuskich okrętów ziejąc ogniem z obu burt. W tym zamieszaniu nikt nie widzi, że na marsie Redoutable stoi muszkieter i mając doskonały ogląd pokładu Victory mierzy w wyraźnie widocznego Admirała. Zwycięstwo przechyla się na stronę Anglików, ale największy zwycięzca, Horatio Nelson, pada trafiony celnym strzałem.
William Turner pokazuje tę scenę na obrazie pod specyficznym tytułem: The Battle of Trafalgar, as Seen from the Mizzen Starboard Shrouds of the Victory. Malarz obrał sobie za punkt widzenia prawo burtowe wanty bezana… Warto zaznaczyć, że z bezana pozostała już tylko kolumna, gdyż stenga została odstrzelona w czasie bitwy. Artysta „siedzi” więc na wantach Victory i maluje scenę ratowania Admirała, którego otacza grupka kilkunastu żeglarzy zgromadzonych na pokładzie pod kolumną grotmasztu.
Joseph Mallord William Turner (1775-1851): Bitwa pod Trafalgarem widziana z prawoburtowych want bezanmasztu HMS Victory
(The Battle of Trafalgar, as Seen from the Mizen Starboard Shrouds of the Victory; 1806; olej na płótnie; Tate Britain, Londyn)
Chwilę później Admirał zniesiony zostaje pod pokład i tam umiera, co oglądamy na płótnie Benjamina Westa.
Benjamin West (1738-1820): Śmierć lorda Nelsona w kokpicie okrętu Victory
(The Death of Lord Nelson in the Cockpit of the Ship Victory; 1808; olej na płótnie; 88,5×73 cm; Royal Museums, National Maritime Museum, Greenwich, Londyn)
Batalistyczny szwindel
Na pierwszym planie obrazu Auguste’a Mayera Trafalgar widzimy zwycięski pojedynek brytyjskiego okrętu HMS Sandwich (nazwa na rufie) z francuskim liniowcem Bucentaure (to widać z galionu: jest nim rzeźba centaura), który jeszcze się artyleryjsko odgryza, ale już całkowicie pozbawiony masztów.
Auguste Étienne François Mayer (1809-1890): Scena z bitwy pod Trafalgarem, 1805
(Scène de la bataille de Trafalgar, 1805; 1836; olej na płótnie; 104,5×162 cm; Musée National de la Marine, Paryż)
Problem jednak w tym, że okrętu o nazwie Sandwich w ogóle pod Trafalgarem nie było. Krytycy spierają się też, czy to naprawdę jest Bucentaure, czy inny okręt z jego galionem.
Kompletny galimatias.
Ostatnia wiadomość od Nelsona
Na Victory odstrzelona jest stenga bezana i fokmaszt się wali, bohater umiera, ale na stojącym grotmaszcie jeszcze powiewają ostatnie flagi przekazujące eskadrze słynne zalecenie Horatio Nelsona: England expects that every man will do his duty (Anglia oczekuje, że każdy wypełni swój obowiązek). Sygnalista, porucznik John Pasco, właśnie zdążył wywiesić ostatnie litery U T Y – koniec wiadomości.
Joseph Mallord William Turner (1775-1851): Bitwa pod Trafalgarem, 21 października 1805 r.
(The Battle of Trafalgar, 21 October 1805; 1820-1822; olej na płótnie; 261,5×368,5 cm; Royal Museums, National Maritime Museum, Greenwich, Londyn)
J. M. W. Turner (1775-1851): Bitwa pod Trafalgarem, 21 października 1805 r. – zaznaczone są flagi kodu
(Wikimedia Commons)
Początkowo Nelson chciał przekazać słowa England confides [ufa] that every…, ale sygnalista zwrócił mu uwagę, że w kodzie sygnałowym jest słowo expects [oczekuje], a nie ma confides i że drugie wymagałoby dłuższego nadawania każdej litery po kolei, co zajęłoby więcej czasu, a to ostatni moment przed bitwą. Ciekawe, że w kodzie sygnałowym nie było słowa duty i trzeba je było literować.
England expects…
(Wikimedia Commons)
Posłaniec
Starcie trwa jeszcze wiele godzin, ale Anglicy triumfują. Do Kadyksu zdążyło się schronić pięć okrętów francuskich i pięć hiszpańskich, podczas gdy Anglicy przejęli dziewiętnaście liniowców. Nie nacieszyli się tymi łupami, bo następnego dnia rozszalał się sztorm i większość z nich zatonęła…
Do Anglii wyrusza posłaniec floty, HMS Pickle, niosąc dwie wiadomości: tragiczną i radosną.
Montague Dawson (1890-1873): Wiadomość spod Trafalgaru – szkuner HMS Pickle
(News of Trafalgar – The Schooner Pickle; akwarela; 100×127 cm; źródło: Ron Ranson – The Maritime Paintings of Montague Dawson. Newton Abbot, UK : David & Charles, 1993)
Bitwa pod Trafalgarem rozstrzygnęła w zasadzie losy wojen napoleońskich na wiele lat przed ich zakończeniem, ponieważ rozwiała marzenia Napoleona o inwazji na Wyspy Brytyjskie.
Krzysztof Baranowski
2020
Powyższy tekst z ilustracjami, cytowany tu za uprzejmą zgodą Autora, jest fragmentem (str. 129-135) książki
Krzysztof Baranowski. Żagle na sztalugach.
Warszawa : Szkoła pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego, 2020.
ISBN 978-84-944893-3-5
Nagroda im Leonida Teligi za rok 2021
PS. O historii HMS Pickle i komunikacji sprzed 220 lat przeczytacie za tydzień.