Gdy o tym samym pisze dwóch, to nie to samo znaczy. Kolejna relacja kolejnego zoologa (płynącego też na „Darze Pomorza” na przełomie lat 1933 i 1934) także jest inna – i nieodmiennie ciekawa, bo jakże różna od punktu widzenia żeglarsko-turystycznego.
Narratorem jest zoolog, który na pokładzie Daru Pomorza znalazł się, by prowadzić badania naukowe nad wodną fauną terenów, będących w latach 30-tych ubiegłego wieku dla polskiej nauki terra incognita.
Artykuł opublikowany został w czasopiśmie Sprawy Morskie i Kolonjalne w 1934 roku.
Pisownię, poza kilkoma ewidentnymi błędami przepuszczonymi przez ówczesną korektę, zostawiłem bez zmian, bo w niej tkwi smak dawnej epoki. Dołączanie mapek uznałem za wtręt nieuzasadniony – kto chce, może przecież błyskawicznie wyguglować każdą mapę.
NA „DARZE POMORZA” PRZEZ ATLANTYK.
Relacja przyrodnika
[1933/1934]
Kilka słów o Autorze.
Prof. dr Wacław Roszkowski
(ur. 1 października 1886 – zm. 3 sierpnia 1944)
Wacław Andrzej Remigiusz Roszkowski urodził się 1 października 1886 r. w Broszkowie na Podlasiu, był synem Jana, zarządcy folwarków i Józefy z Sawickich. Gimnazjum im. Piotra Chrzanowskiego ukończył w Warszawie w 1907 r. po przerwie w nauce wywołanej strajkiem szkolnym. Studia uniwersyteckie odbywał w Krakowie (UJ), Fryburgu i Lozannie, gdzie w 1913 r. otrzymał tytuł doktora nauk na podstawie gruntownej rozprawy „Contribution à l’étude des Limnées du lac Léman”. W pracy, ogłoszonej w 1914 r. w Genewie, przeprowadził subtelną analizę anatomiczno-kochyliologiczną, na podstawie której udowodnił pochodzenie głębinowych form błotniarek od gatunków przybrzeżnych, zgodnie z teorią François-Alphonse Forela, którego był uczniem.
Jesienią 1913 r. powrócił do kraju i został asystentem Doświadczalnej Stacji Rybnej w Rudzie Malenieckiej. W 1914 r. przeniósł się na stanowisko asystenta Pracowni Zoologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
I wojna światowa zastała go w Warszawie. Od 1915 r. przebywał na terenie Rosji, gdzie przez pierwsze dwa lata zajmował stanowisko asystenta Psychoneurologicznego Instytutu przy katedrach biologii ogólnej, zoologii dla medyków, zoologii dla farmaceutów i anatomii porównawczej kręgowców w Piotrogrodzie. W 1915 r. z ramienia Akademii Nauk wyjechał na Stację Biologiczną na Murmaniu, a w 1916 r. Muzeum Zoologiczne tejże Akademii wysłało go w celach kolekcjonerskich na Krym oraz w 1917 r. do Japonii. W tymże roku zajmował na krótko stanowisko kustosza Muzeum Kaukaskiego w Tyflisie [dziś Tbilisi].
W 1918 r. wrócił do Warszawy na dawne stanowisko asystenta Pracowni Zoologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
W 1919 r. zostaje starszym asystentem przy katedrze anatomii porównawczej Uniwersytetu Warszawskiego. 
W 1922 r. objął kierownictwo Zakładu Anatomii Opisowej Zwierząt Domowych na Wydziale Weterynaryjnym U. W., początkowo jako zastępca profesora, a od października 1925 r. — po habilitacji na Wydziale Filozoficznym na podstawie rozprawy: „Z badań nad otułką (Amphipeplae Nilss.)” — w charakterze profesora nadzwyczajnego.
Od 1 V 1929 r. do 31 I 1935 r. (i ponownie w 1936/37 jako p.o. kier.) był dyrektorem Państwowego Muzeum Zoologicznego oraz redaktorem wydawnictw Muzeum („Annales Musei Zoologici Polonici”, „Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici” i „Acta Ornithologica Musei Zoologici Polonici”).
Z ramienia tej instytucji odbywał szereg podróży naukowych: w 1930/1931 do Egiptu; 1931/1932, wraz ze Stanisławem Feliksiakiem, na statku szkolnym „Dar Pomorza” do Brazylii (Pernambuco) i na Martynikę; a w latach 1933/1934 na tym samym statku, wraz z Januszem Nastem, do Brazylii (Parana) oraz do Afryki Południowej.
W wyniku wymienionych eksploracji zgromadzone zostały w Państwowym Muzeum Zoologicznym olbrzymie zbiory naukowe, głównie bezkręgowców.
Należy podkreślić, że prof. Roszkowski był znakomitym zbieraczem, odznaczającym się wielką spostrzegawczością, sumiennością w etykietowaniu oraz żelazną wprost wytrwałością i sprawnością fizyczną, wiążącą się z jego wybitnymi uzdolnieniami w dziedzinie alpinistyki i taternictwa.
Po opuszczeniu Muzeum w 1935 r. objął katedrę zoologii systematycznej i morfologicznej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym U. W. Przed wojną, jako profesor zwyczajny, został dziekanem tegoż wydziału.
Był członkiem Polskiego Towarzystwa Przyrodniczego im. Mikołaja Kopernika (1922), Klubu Wysokogórskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (1925), Polskiego Towarzystwa Anatomiczno-Zoologicznego (1926), członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 12 XII 1930) oraz członkiem-założycielem Polskiego Towarzystwa Zoologicznego (1937). W 1937 r. otrzymał honorowy tytuł członka-korespondenta Państwowego Muzeum Zoologicznego.
Od czasu studiów w Lozannie prof. Roszkowski pracował głównie nad mięczakami i to przeważnie w zakresie błotniarek, opierając systematykę tych zwierząt na głębokiej znajomości anatomii wraz z histologią przede wszystkim narządów rozrodczych i układu pokarmowego. Z 24 prac poświęconych mięczakom należy wymienić — prócz wyżej wspomnianej doktorskiej (licznie cytowanej w światowej literaturze) oraz habilitacyjnej — następujące: „Sur la structure des poches du pénis chez les Limnées (Limnaea Lam.)” (wraz z Anzelmą Żebrowską; wydana w 1925 r. w Pracach Tow. Nauk. Warsz.); „Contributions to the Study of the Family Lymnaeidae. VIII. The Genus Pseudosuccinea from South Brazil” (Ann. Zool. Mus. Pol., 1927); „The Distribution to Wegener’s theory” (ibid., 1928) oraz „Contributions to the Study of the Family Lymnaeidae. 1. On the Systematic Position and the Geographical Distribution of the Genus Myxas J. Sowerby” (ibid., 1929).
W pracach powyższych, ujętych monograficznie, zaznaczają się obszerne zainteresowania morfologiczne, systematyczne, zoogeograficzne i biologiczne.
Poza mięczakami prof. Roszkowski interesował się bliżej również innymi grupami zwierząt, publikując 8 prac oraz wiele popularnonaukowych opracowań, dotyczących wypławków, wijów, owadów, płazów i gadów.
Łącznie prof. Roszkowski pozostawił 46 opracowań naukowych, 136 artykułów naukowych, popularnonaukowych, recenzji i biografiii ogłaszanych w czasopismach: „Wszechświat”, „Wierchy”, „Wiadomości Rybackie”, „Wiadomości Weterynaryjne”, „Kosmos”, „Nauka Polska”, „Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa”, „Przyjaciel Psa”, „Pamiętnik Świętokrzyski”, „Ultima Thule”, „Sprawy Morskie i Kolonjalne”. Tematyka naukowa zawarta w powyższych opracowaniach obejmuje zagadnienia z zakresu morfologii, systematyki, filogenii, genetyki, zoogeografii, ochrony przyrody i dydaktyki zoologii.
W ostatniej dziedzinie wielką pomoc dla studiujących (w tomie 9. serii „Poradnik dla Samouków”) stanowi „Zoologja. 1. Wstęp ogólny, wstęp do stopnia III, […] anatomja porównawcza zwierząt bezkręgowych” (1931), oraz takie opracowania, jak: „Amphibia — Płazy”, „Reptilia — Gady” oraz „Myriopoda — Wije”, ogłoszone w kolejnych zeszytach „Podręcznika do zbierania i konserwowania zwierząt należących do fauny polskiej” wydanych przez Państwowe Muzeum Zoologiczne (1924, 1926).
Prof. dr Wacław Roszkowski odznaczał się głęboką wiedzą o szerokim zakresie. Młodszym zoologom udzielał się jego zawsze młodzieńczy zapał oraz głęboki i żywy sposób ujmowania zagadnień naukowych. Jako człowiek odznaczał się wielką skromnością i ujmującym obejściem.
W czasie okupacji niemieckiej brał udział przede wszystkim w organizowaniu tajnego szkolnictwa wyższego. W wolnych chwilach kontynuował pracę naukową z myślą opublikowania wyników po ustąpieniu okupanta. Niestety zginął z rąk wroga – został zamordowany przez hitlerowców w dniu 3 sierpnia 1944 r. w czasie ewakuacji domu profesorskiego na Nowym Zjeździe w Warszawie. Dotychczas nie wiadomo, co stało się z jego ciałem. Rękopisy, część zbiorów i biblioteka prof. Wacława Roszkowskiego spłonęła wraz z domem profesorskim, w którym mieszkał.
Stanisław Feliksiak
[Feliksiak, Stanisław. „Wspomnienie pośmiertne: Wacław Roszkowski (1886-1944)”.
Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. R. 31/38 (1938/1945); wyd. 1954; str. 241-243.
„Roszkowski Wacław” [autor: Stanisław Feliksiak].
W: Słownik biologów polskich. [red. Stanisław Feliksiak] Warszawa : PWN, 1987; str. 454-456.]
Kazimierz Robak
30 listopada 2018
Na stronie głównej: Albert Gleizes (1881-1953) – Mężczyzna w hamaku
(L’Homme au Hamac; 1913; olej na pł.; 1559 x 1309 mm; Albright-Knox Art Gallery, Buffalo, N.Y.)