Fragment książki: Henri Troyat – „Aleksander I, pogromca Napoleona”; tłum. Barbara Przybyłowska; Warszawa : Wyd. Amber, 2007.
Odsyłacze do opowieści o pobycie armii rosyjskiej w Paryżu w latach 1814 i 1815 znajdziecie na końcu tego wpisu i – jeśli niecierpliwość Was pospiesza – możecie przeskoczyć od razu na sam dół strony.
Ja jednak poproszę o chwilę, która potrzebna jest, by przeczytać poniższe wprowadzenie.
Henri Troyat (1911-2007) to historyk i pisarz francuski pochodzenia rosyjsko-ormiańsko-gruzińskiego, urodzony w Cesarstwie Rosyjskim, od 9 roku życia mieszkający we Francji, dokąd dotarli jego rodzice uciekający przed bolszewikami. Oprócz powieści na pół sensacyjnych pisał zbeletryzowane biografie pisarzy francuskich (m.in. Dumas, Flaubert, Maupassant, Baudelaire) i rosyjskich (m.in. Puszkin, Gogol, Turgieniew, Dostojewski, Czechow, Cwietajewa, Pasternak), a także władców i władczyń Rosji. Te ostatnie są, dla mnie, w twórczości Troyata najważniejsze.
Troyat potrafił je ciekawie opowiedzieć, udokumentować źródłowo, odmalować na szeroko zarysowanym tle i w kontekście historycznym. Przy tym dla nas mają one wartość szczególną, bo średnio co najmniej raz w każdym rozdziale jest, jakże by inaczej, o Polsce.
Moim studentom, jeśli są zainteresowani Rosją, polecam „carską serię” Troyata jako wstęp do tego, co rosyjskie, bo powieść – w przeciwieństwie do podręcznika – potrafi oddać nastroje i emocje: czynniki w historii niezwykle ważne, ale siłą rzeczy na ogół pomijane w pracach akademickich. Lektura carskich biografii Troyata pozwala się wczuć i zrozumieć bizantyjski, półniewolniczy charakter mentalności, dla której Bóg jest daleko, a basileus / cesarz / car – blisko.
Z carskich biografii pióra Troyata za kanon uważam opowieści następujące (uporządkowane wg chronologii dziejów):
Troyat, Henri. Iwan Groźny – krwawy twórca imperium.
Przekład: Barbara Przybyłowska.
Warszawa : Wydawnictwo Amber, 2006; 2022.
Troyat, Henri. Piotr Wielki – geniusz i szaleństwo.
Przekład: Barbara Przybyłowska.
Warszawa : Wydawnictwo Amber, 2009.
Troyat, Henri. Katarzyna Wielka – nienasycona żądza życia i władzy.
Przekład: Barbara Przybyłowska.
Warszawa : Wydawnictwo Amber, 2006 i 2019.
Troyat, Henri. Straszne caryce.
Przekład: Hanna Bernatowicz-Zbonikowska.
Warszawa : Bellona, 2008.
Troyat, Henri. Aleksander I – pogromca Napoleona.
Przekład: Barbara Przybyłowska.
Warszawa : Wydawnictwo Amber, 2007.
Troyat, Henri. Rasputin.
Przekład: Józef Waczków.
Warszawa : Iskry, 1998.
„Czytałam lepsze biografie Iwana IV Groźnego” – napisała w internetowej recenzji jedna z Czytelniczek. Bez wątpienia. Ale nie wszyscy są aż tak oczytani, a od czegoś trzeba zacząć. Dlatego warto poszperać za „carską serią” Troyata w bibliotekach i na bazarach internetowych, bo w księgarniach jej części są rzadkością. I dopiero po jego panoramach sięgać do świadectw epoki (Antonio Possevino, Astolphe markiz de Custine, Adama Mickiewicza „Dziadów cz. III Ustęp” też nie będzie od rzeczy) oraz opracowań akademików współczesnych, takich jak Ludwik Bazylow, Jan Kucharzewski, Richard Pipes, Robert Service, Paweł Wieczorkiewicz – by wymienić tylko niektórych.
Skoro przyszło do ocen krytycznych, przyznam, że od opowieści Troyata o Rasputinie znacznie lepiej czytało mi się:
Moynahan, Brian. Rasputin, święty grzesznik.
Przekład: Stanisław Głąbiński.
Warszawa : Wydawnictwo Amber, 1998 i 1999.
Mimo że tytuł brzmi jak z brukowca wzięty (ma się sprzedać! :), jest to kawał dobrej historycznej lektury, o tak szeroko zarysowanym tle historycznym (z dokumentacją), że na okładce mogłoby być „Schyłek carskiej Rosji w XX wieku” – tylko kto książkę z takim tytułem by kupił?!
Troyat też ma na swoim koncie książkę La vie quotidienne en Russie au temps du dernier tsar (Życie codzienne w Rosji w czasach ostatniego cara; Paris : Hachette, 1959), mającą kilka wznowień we Francji i na świecie (ostatnie w roku 2022, w tłumaczeniu angielskim Malcolma Barnesa, nakładem Stanford University Press), na polski nietłumaczoną. Niefortunnie, po raz pierwszy wziąłem do ręki wydanie pierwsze i… odłożyłem w połowie lektury. Co jednak nie zraziło mnie do Troyata ani trochę: gdy ktoś ma w dorobku ponad setkę powieści, nie ma takiej opcji, by wszystkie były arcydziełami – i nic to sławie pisarza nie ubliża.
PS.
Jeśli już o władcach Rosji mowa, nie sposób nie wspomnieć o dwóch dopełniających historiach, opowiedzianych przez autora rzetelnego, dokładnego, mającego dar narracji:
Sebag Montefiore, Simon. Stalin – młode lata despoty.
Przekład: Maciej Antosiewicz.
Warszawa : Świat Książki – Bertelsmann Media, 2008.
Sebag Montefiore, Simon. Stalin – dwór czerwonego cara.
Przekład: Maciej Antosiewicz.
Warszawa : Magnum, 2004.
I przy okazji dwie inne książki Sebaga Montefiore’a, jako dopełnienie wszystkiego, co powyżej:
Sebag Montefiore, Simon. Potiomkin, książę książąt.
Przekład: Tomasz Fiedorek, Władysław Jeżewski.
Warszawa : Wydawnictwo Magnum, 2006.
Sebag Montefiore, Simon. Romanowowie: 1613-1918.
Przekład: Katarzyna Bażyńska-Chojnacka i Piotr Chojnacki, Władysław Jeżewski.
Warszawa : Wydawnictwo Magnum, 2016.
Kazimierz Robak
29 grudnia 2022
Teraz jednak: ROSJANIE W PARYŻU
GŁÓWNI BOHATEROWIE
Aleksander I Romanow (1777-1825)
cesarz Rosji 1801-1825, król Polski 1815-1825
George Dawe (1781-1829): Portret cara Aleksandra I
(Portrait of Emperor Alexander I; 1826; olej na płótnie; 87,9 x 60 cm; Pałac Muzeum Peterhof / Mузей-заповедник Петергоф, St. Petersburg)
Napoleon Bonaparte (1769-1821)
Napoleon I cesarz Francuzów i głowa I Cesarstwa Francuskiego 1804-1814
Paul Delaroche (1797-1856): Cesarz Napoleon I w swoim gabinecie w roku 1807
(L’empereur Napoléon Ier dans son cabinet de travail en 1807; 1837; olej na płótnie; 116 x 88 cm, z ramą: 138 x 114; część b. kolekcji napoleońskiej Pałacu Książęcego w Monako; sprzedany 16 listopada 2014 r. za 30.000 euro przez Dom Aukcyjny Osenat & Binoche et Giquello; kolekcja prywatna).
Ludwik XVIII Bourbon (1755-1824)
król Francji 1814-1824
Antoine-Jean Gros (1771-1835): Ludwik XVIII, król Francji ze wstęgą orderu Ducha Św.
(Louis XVIII, King of France with the Ribbon of Order of the Saint Esprit; 1816; olej na płótnie; 92,1 x 73 cm; National Trust, Hartwell House, Hartwell / Buckinghamshire, UK)
Fryderyk Wilhelm III Hohenzollern (1770-1840)
król pruski 1797-1840
François Gérard (1770-1837): Król Fryderyk Wilhelm III w mundurze galowym I Regimentu Kirasjerów (Korpusu Gwardii), w Paryżu w 1814 r.
(detal; 1814; olej na płótnie; 118,5 x 81.5 cm; kolekcja prywatna)
Jerzy IV Hanowerski (1762-1830)
książę-regent Wielkiej Brytanii 1811-1820; król Wielkiej Brytanii 1820-1830
Thomas Lawrence (1769-1830): Portret księcia-regenta w r. 1814
(1814; obraz niedokończony; olej na płótnie; 91,4 x 71,1 cm; National Portrait Gallery, Londyn)
Rosjanie w Paryżu
Théodore Sauvé (1792-1869): Wejście oddziału wojsk VI Koalicji do Paryża;
często zaopatrywany podtytułem:Oddział rosyjski – Kozacy i ich łupy
(rysunek satyryczny 1814; akwatinta na papierze; L’Entrée d’une partie des Alliés à Paris; druk: Paryż; 30,5 х 45,5 cm; Państwowe Muzeum Historyczne / Государственный исторический музей, Моskwa)
►► Rosjanie w Paryżu (1814) ◄◄
(fragment: Henri Troyat – Aleksander I, pogromca Napoleona; Warszawa : Wyd. Amber, 2007; przekład: Barbara Przybyłowska)
►► Rosjanie w Paryżu (1815) ◄◄
(fragment: Henri Troyat – Aleksander I, pogromca Napoleona; Warszawa : Wyd. Amber, 2007; przekład: Barbara Przybyłowska)