Transatlantyckie wojaże jachtu Dal opisał właśnie Wojciech Jacobson (►„Knaga i kipa z Dali”◄) i uważny Czytelnik znajdzie odpowiednie informacje bibliograficzne w przypisach do jego artykułu. Epopeja „Dali” ma jednak w historii polskiego żeglarstwa miejsce szczególne, dlatego tekst niniejszy przedstawia więcej szczegółów na temat relacji pisemnych będących źródłami pierwotnymi, gdyż sporządzili je ci, którzy na tym jachcie żeglowali.
Raz jeszcze fakty.
S/y Dal to drewniany jacht zatokowy o długości 8,5 m, szerokości 2,7 m i zanurzeniu 1,3 m[1], zbudowany w latach 1926-1927. Ożaglowany był jako slup gaflowy, jego żagle miały powierzchnię 45 metrów kwadratowych, a silnik otrzymał dopiero w USA. Właścicielem Dali był Andrzej Bohomolec (1900-1988) – polski kawalerzysta, żeglarz i pisarz.
Bohomolec i jego dwaj koledzy – Jerzy Świechowski (1908-1999) i Jan Witkowski (1906-1934) – przepłynęli Dalą przez Ocean Atlantycki. Rejs na trasie Gdynia – Bermudy (Somerset/Hamilton) trwał od 5 czerwca do 25 sierpnia 1933 r. Z Bermudów powrócił do Polski Jan Witkowski. Bohomolec i Świechowski, po wielomiesięcznym postoju (ze względu na stan zdrowia Bohomolca), opuścili Bermudy 3 czerwca 1934 r. Do Nowego Jorku zawinęli 11 czerwca 1934 r.
W Nowym Jorku Bohomolec i Świechowski postanowili kontynuować rejs. Wypłynęli 2 lipca 1934. Rzeką Hudson, kanałami i przez Wielkie Jeziora dotarli 24 sierpnia 1934 – a więc dokładnie 90 lat temu – do Chicago, w wigilię otwarcia „Dnia Polskiego” podczas Wystawy Światowej.
.
Mapa trasy rejsu s/y Dal z Gdyni do Chicago w latach 1933-1934
źródło: Bohomolec, Andrzej. Wyprawa jachtu „Dal”. Warszawa : Wiedza Powszechna, 1957
Trasa (ok. 7000 Mm): Gdynia – Kopenhaga – Ostenda – Hawr – Plymouth – Bermudy – Nowy Jork – West Point – Poughkeepsie – Coxsackie – Albany – Troy – Schenectady – Amsterdam – Utica – Brewerton – Rochester – Albion – Lockport – Buffalo – Dunkirk – Erie – Fire Stone – Cleveland – Wyandotte – Detroit – Harbor Beach – Alpena – Cheboygan – Mackinac Island – Frankfort – Ludington – Grand Haven – Michigan City – Chicago.
25 sierpnia 1934: s/y Dal w Chicago
źródło: Bohomolec, Andrzej. Wyprawa jachtu „Dal”. Warszawa : Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1936; s. 270
Podczas „Dnia Polskiego” (25 sierpnia 1934) na chicagowską Wystawę Światową przybyła rekordowa liczba 200 tys. zwiedzających.
Bohomolec sprzedał Dal, by była eksponatem stałej wystawy w chicagowskim muzeum. W latach 1934-1941 jacht stał w Museum of Science and Industry w miejscu wystawowym na wodzie, od 1941 do 1942 – na lądzie, a w latach 1942-1968 – wewnątrz Muzeum w Dziale Transportu.
W roku 1968 Muzeum zrezygnowało z dalszego wystawiania Dali i ogłosiło, że chce się jej pozbyć lub zniszczyć. Swoje désintéressement ogłosiły: PZŻ, polskie Ministerstwo Żeglugi i Muzeum Polskie w Chicago, które zgodziły się (?!), by jacht przejął, wyremontował własnym kosztem i przekazał Muzeum Morskiemu w Gdańsku Ireneusz Gieblewicz[2], mieszkający w USA od 1966 roku.
Gieblewicz, wbrew wszystkim kłodom po drodze (mniejsza już z tym, kto je rzucał), obietnicy dotrzymał, jacht wyremontował i w roku 1980 sprowadził go do Polski. Duży udział miał w tym Krzysztof Baranowski, który – będąc w Chicago – nie tylko odkrył na strychu Muzeum maszt i takielunek Dali, uznane wcześniej za zaginione, ale przewiózł to znalezisko do Polski (osprzęt praktycznie nie nadawał się do użytku i miał wartość wyłącznie historyczną) i doprowadził do tego, że w Stoczni Jachtowej w Stogach sporządzono duplikaty, które przesłano Gieblewiczowi, by mógł ruszyć.
Dowodzona przez Gieblewicza Dal żeglowała z Chicago do Nowego Jorku na własnej stępce; przez Atlantyk, do Bremerhaven, przeprawiła się na pokładzie statku handlowego; dalej płynęła znów na własnych żaglach. Pierwszym portem polskim było Świnoujście (20 sierpnia 1980). W Szczecinie jacht został powitany 10 września 1980. Na trasie Szczecin – Gdynia – Gdańsk kapitanem Dali był Wojciech Jacobson.
1980, 10 września: powitanie s/y Dal i Ireneusza Gieblewicza w basenie JK AZS w Szczecinie
arch. Wojciecha Jacobsona
W Gdyni, 16 września 1980, Ireneusz Gieblewicz zameldował o powrocie Dali do portu wyjścia po 47 latach, a 19 września 1980, w Gdańsku, przekazał jacht Muzeum Morskiemu.
1980, 19 września: s/y Dal na Motławie w Gdańsku
arch. Narodowe Muzeum Morskie
Wszystkie etapy odysei s/y Dal zostały opisane przez osoby na niej żeglujące, a relacje te zostały wydane drukiem.
Bibliografia przedmiotowa
Cztery wydania w języku polskim miała relacja Andrzeja Bohomolca pt. Wyprawa jachtu „Dal”.
Pierwsze i drugie, w latach 1936 i 1937, ukazało się nakładem Towarzystwa Wydawniczego „Rój”.
Andrzej Bohomolec. Wyprawa jachtu „Dal”.
Warszawa : Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1936. OCLC : (OCoLC)838890765
W roku 1957 – w nowym opracowaniu redakcyjnym – wydała ją Wiedza Powszechna:
Andrzej Bohomolec. Wyprawa jachtu „Dal”.
Warszawa : Wiedza Powszechna, 1957. OCLC : (OCoLC)833332170
Pół wieku później kolejną edycję wypuściła należąca do Eugeniusza Moczydłowskiego oficyna Megas, w serii „Złota Seria Bractwa Wybrzeża”:
Andrzej Bohomolec. Wyprawa jachtu „Dal”.
Warszawa : Megas, 2007; ISBN: 8390141361
W roku 2019 książka Bohomolca została przetłumaczona na angielski przez Irene Tomaszewski i wydana w Kanadzie:
Andrzej Bohomolec. The Voyage of the Yacht, „Dal” : from Gdynia to Chicago, 1933-34.
Translation and introduction: Irene Tomaszewski.
Montreal / Ottawa : The Canadian Foundation for Polish Studies of the Polish Institute of Arts and Sciences in Canada / Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, 2019. ISBN: 9780986885174
Na temat rejsu rozpisywała się prasa międzywojenna. Wśród licznych artykułów są dwa napisane przez uczestników rejsu Dali.
Grudniowy numer miesięcznika Morze z roku 1933 opublikował obszerny tekst „Jachtem ‘Dal’ z Gdyni na Bermudy”, w którym autora podpisano: „Jan B. Witkowski, por. mar. handl., Gdynia”[3]. Artykuł ma w druku 5,5 strony, jest w nim 9 fotografii i mapka.
Jan B. Witkowski – „Jachtem 'Dal’ z Gdyni na Bermudy”.
Morze. Organ Ligi Morskiej i Kolonjalnej. Zeszyt 12, grudzień 1933; str. 4-9 (okładka i str. 4)
W trzech numerach krakowskiego tygodnika Kuryer Literacko-Naukowy z roku 1935 (nr 12 z 25 marca, nr 13 z 1 kwietnia i nr 15 z 15 kwietnia) wydrukowano kolejne części opisu wyprawy pióra Jerzego Świechowskiego pod wspólnym tytułem „Jachtem 'Dal’ przez Atlantyk”[4], z 27 fotografiami i mapką.
Jerzy Świechowski – „Jachtem 'Dal’ przez Atlantyk” (cz. 1)
Kuryer Literacko-Naukowy. Niedzielny dodatek do Ilustrowanego Kuryera Codziennego. Nr XII, 25 marca 1935 (str. I)
Powojenne losy Dali opisał Ireneusz Gieblewicz, który – dosłownie – ocalił jacht od niebytu, za własne pieniądze go wykupił i wyremontował, sprowadził do Polski i uczynił z niego hojny dar dla Narodowego Muzeum Morskiego.
Ireneusz Gieblewicz. Powrót jachtu „Dal”.
Warszawa : Efekt, 2017. ISBN: 9788388900013
Krzysztof Baranowski na pokładzie Dali – fizycznie – nie żeglował. Żeglował za to – a była to żegluga powietrzna – z jej masztem i takielunkiem, i doprowadził do tego, że jacht mógł wypłynąć w podróż powrotną, jest więc kolejnym naocznym świadkiem i uczestnikiem epopei jachtu Dal. Opisał to ze szczegółami, m.in. w książkach Żaglem po Ameryce i Dom pod żaglami. Szczegóły tej historii Periplus.pl przedstawi już jutro, na razie dwie kolejne pozycje bibliograficzne:
Krzysztof Baranowski. Żaglem po Ameryce.
Warszawa : Wydawnictwa RiTV, 1978
Krzysztof Baranowski. Dom pod żaglami.
Warszawa : Iskry, 1980 (wyd. I).
Warszawa : Fundacja Szkoła pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego, 2011 (wyd. II).
Kapitanem Dali w jej ostatnim rejsie na trasie Szczecin – Świnoujście – Hel – Gdynia – Gdańsk był j.k.ż.w. Wojciech Jacobson. Jego relacje były publikowane trzykrotnie, za każdym razem w wersji rozszerzonej. Oto one:
Zenon Szostak: ►„Powrót s/y Dal – rozmowa z Wojciechem Jacobsonem”◄.
Zeszyty Żeglarskie. Nr 14; 23 sierpnia 2005.
Druk: Robak, Kazimierz. Żeglarskie 'kto jest kim’: Wojciech Jacobson.
Warszawa : Dobry Noe Press, 2022; s. 297-306.
Wojciech Jacobson: „Dwie Dale (1980)”.
W: Jacobson Wojciech. Od równika do bieguna czyli „Marią” do Hawru… i dalej.
Szczecin : Estimark, 2022; s. 251-259.
Wojciech Jacobson: ►„Knaga i kipa z Dali”◄.
Opublikowany: 2024-08-16. Portal Periplus.pl.
Od roku 2016 Dal jest wystawiona w Centrum Konserwacji Wraków Statków w Tczewie (oddział Narodowego Muzeum Morskiego).
Kazimierz Robak
24 sierpnia 2024
[1] Dane wg Bohomolec, Andrzej. Wyprawa jachtu „Dal”. Warszawa : Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1936; s. 282.
[2] Ireneusz Gieblewicz (ur. 1935) – żeglarz, jachtowy sternik morski; w czasie wojny wywieziony wraz z rodziną do Niemiec; potem do Metz (okupowana Francja); po wojnie pracował, m. in. w Szczecińskim Urzędzie Morskim (ochrona rybołówstwa); do USA wyjechał w 1966; w 1980 sprowadził jacht Dal do Polski i przekazał Muzeum Morskiemu w Gdańsku (1980-09-16).
[3] Witkowski, Jan B. „Jachtem 'Dal’ z Gdyni na Bermudy”. Morze. Organ Ligi Morskiej i Kolonjalnej. Zeszyt 12, grudzień 1933. str. 4-9.
[4] Świechowski, Jerzy. „Jachtem 'Dal’ przez Atlantyk. Cz. 1”. Kuryer Literacko-Naukowy. [niedzielny dodatek do Ilustrowanego Kuryera Codziennego]. Nr 12, 25 marca 1935; s. I-II.
Świechowski, Jerzy. „Jachtem 'Dal’ przez Atlantyk. Cz. 2”. Kuryer Literacko-Naukowy. [niedzielny dodatek do Ilustrowanego Kuryera Codziennego]. Nr 13, 1 kwietnia 1935; s. III-V.
Świechowski, Jerzy. „Jachtem 'Dal’ przez Atlantyk. Cz. 3”. Kuryer Literacko-Naukowy. [niedzielny dodatek do Ilustrowanego Kuryera Codziennego]. Nr 15, 15 kwietnia 1935; s. III-IV.
O życiu i rejsach Wojciecha Jacobsona przeczytacie w antologii jego opowiadań i reportaży:
Wojciech Jacobson: Od równika do bieguna, czyli „Marią” do Hawru… i dalej,
Estimark, 2022.
♦ Nominowana do literackiej nagrody im. Teligi za rok 2023.
Można ją jeszcze kupić u Wydawcy (tel. 604-555-115; [email protected]),
na ► Allegro
lub w ► księgarni Wydawnictwa Nautica.
Żeglarski życiorys kpt. Wojciecha Jacobsona przedstawia książka
Kazimierz Robak: Żeglarskie ‘kto jest kim’: Wojciech Jacobson,
Dobry Noe Press, 2022.
Drugie wydanie (380 stron, kilkaset map i ilustracji) jest jeszcze do nabycia u ► Wydawcy
i w kilku księgarniach internetowych (m.in. ► Wydawnictwa Nautica).
Książka była nominowana do:
♦ literackiej nagrody im. Teligi za rok 2022
♦ Nagrody Żeglarskiej Szczecina 2022.
Recenzję przeczytacie ►TU◄.
Obie książki uzupełniają się jak dwie części dużej całości.
Bo gdy dwóch pisze o tym samym, to na pewno nie tak samo i niekoniecznie to samo.
Czytajcie
► historia żeglarstwa polskiego
► kronika żeglarstwa na Pomorzu
► dokumenty
► listy
► korespondencje
► artykuły
► wiersze i proza
► wspomnienia
► recenzje
► archiwum
