25 października 1937 roku w gdyńskiej stoczni S.Y.G. zwodowany został pierwszy jacht klasy Konik Morski, projektu Leona Tumiłowicza, rozpoczynający serię jachtów szkoleniowych. Jednostkę nazwano Eksperyment. Był to pierwszy jacht pełnomorski zaprojektowany w Polsce.[1]
Jacht miał 9,6 m długości, 2,72 m szerokości, 1,53 m zanurzenia, ok. 5 ton wyporności. Taklowany był jako slup bermudzki: grotżagiel miał powierzchnię 29,6 m2, a fok – 10,4 m2, razem 40 metrów kwadratowych żagla.
Geneza jachtu była oczywista. Po wycofaniu z Zatoki Gdańskiej jachtów fińskiej klasy Vingboat (nazywanej w Polsce „Czajka”) ogłoszono konkurs, który miał wyłonić jacht szkoleniowy nadający się do szkolenia podstawowego. Pierwotnie myślano o harcerzach, jednak później postanowiono objąć tym konkursem także inne organizacje.
Spośród propozycji Leona Tumiłowicza, Antoniego Aleksandrowicza i Tadeusza Sołtyka, wybrano projekt tego pierwszego, wzorowany na amerykańskich konstrukcjach słynących z dzielności morskiej.
Pierwszy egzemplarz Konika Morskiego (nazwa wymyślona przez Andrzeja Bohomolca) zamówiło środowisko wojskowe. 25 października 1937 jacht Eksperyment spłynął na wodę. Wkrótce zamówiono kolejne: po pięć jednostek zakupiły Liga Morska i Kolonialna oraz Związek Harcerstwa Polskiego.
Do wybuchu wojny powstało 26 jachtów z tej serii; wiele z nich zbudowano z tańszych materiałów: zestaw trzonowy i poprzeczny, drzewca i pokład wykonywano z drewna sosnowego, pokład był pokrywany płótnem, osprzęt pokładowy i okucia powstały ze stali ocynkowanej.
1939: Stocznia Yachtowa Gdynia – Koniki Morskie
Fot. Wojciech Orszulok
Rozwinięciem konstrukcji Konika Morskiego był projekt jachtu Opty, na którym w latach 1967-1969 Leonid Teliga opłynął samotnie świat po żaglami jako pierwszy Polak.
1967: s/ Opty
Fot. Janusz Uklejewski
„Stocznia Yachtowa w Gdyni” – S.Y.G. – była pierwszą w Polsce profesjonalną placówką o charakterze spółki akcyjnej.
Oficjalnie zaczęła działać 20 stycznia 1934 roku, a jej założycielami byli młodzi absolwenci Państwowej Szkoły Morskiej.
Akcjonariuszami Stoczni S.Y.G. byli: Jan Benedykt Witkowski, Leon Tumiłowicz, Zbigniew Deyczakowski, A. Szperalski, A. Fedorowicz, Stanisław Rzepecki.
Przedmiotem działalności gospodarczej była budowa, remonty i konserwacja jachtów z drewna, prace żaglomistrzowskie i takielarskie, produkcja na zamówienie osprzętu, pośrednictwo w zakresie sprzedaży jachtów oraz działalność wydobywcza i poszukiwawcza wraków.
Po roku działalność przyniosła znaczne straty, co spowodowało wycofanie się części udziałowców.
Zmieniono zarząd, w którym pozostali Tumiłowicz i Rzepecki, podniesiono kapitał aukcyjny i ograniczono zakres działalności, co firmie pozwoliło przetrwać.
Wkrótce z S.Y.G. odszedł też żaglomistrz Rzepecki, a na jego miejsce trafił Czesław Gibowski, specjalista budowy jachtów. Stocznia pozyskała w 1936 roku kontrakt na budowę jachtu norweskiej klasy Hai, bardzo popularnych w Skandynawii, który zamówił YKP.
W kolejnych miesiącach S.Y.G. zbudowała serię jachtów klasy Vingboat oraz 7 szpicgatów[2], które do wybuchu wojny żeglowały na Jeziorze Trockim na Wileńszczyźnie.
W latach 1937-38 „Stocznia Yachtowa w Gdyni” pozyskała zamówienia od Marynarki Wojennej, co pozwoliło jej na budowę nowych hangarów na terenie portu oraz zatrudnienie pracowników.
1938: „Stocznia Yachtowa Gdynia”: budowa nowego hangaru
Fot: Narodowe Muzeum Morskie
* * *
Leon Tumiłowicz (11 marca 1908 – 4 lutego 1971[3])
Absolwent Państwowej Szkoły Morskiej w Tczewie i Politechniki Gdańskiej na Wydziale Mechanicznym, konstruktor i budowniczy pierwszego w Polsce balastowego jachtu morskiego. Jako junior żeglował w barwach gdyńskiego oddziału YKP, później poświęcił się pracy szkutnika i konstruktora jachtów morskich. Był autorem kilkudziesięciu konstrukcji, z których największą popularność zdobył Konik Morski. Jego dziełem było kilkadziesiąt projektów jachtów morskich; najbardziej znane jednostki jego konstrukcji to Opty Leonida Teligi (rozwinięcie Konika Morskiego; 43 m2 żagla, zbudowany w 1966) oraz dwa jachty typu Tom-100: Polonia – flagowy jacht PTTK (110 m2 żagla, zbudowana w 1958) i bliźniacza Wielkopolska (110 m2 żagla, zbudowana w 1962).[4]
Marek Słodownik
Źródła ilustracji:
Magazyn Morze, Sport Wodny, Głowacki, Włodzimierz – Dzieje żeglarstwa polskiego.
Reprodukcje: Marek Słodownik
[1] Żeglarz, 1936.
[2] Szpicgat – jacht mający stewę rufową (przedłużenie stępki w kierunku rufy), do której przymocowana jest oś steru;
lub: taka właśnie konstrukcja rufy (rufa ostra); zobacz rysunek.
[3] Jako datę urodzenia Leona Tumiłowicza różne źródła podają rok 1908 lub 1909, bez dnia i miesiąca.
Pełną datę urodzenia podaje jedynie strona gdyńskiej nekropolii Witomino <https://nekropole.info/pl/Leon-Tumilowicz>.
[4] Fotografia Leona Tumiłowicza: Głowacki, Włodzimierz. Dzieje żeglarstwa polskiego. Gdańsk : Wyd. Morskie, 1989. Ilustracja nr 169; źródło: Świat Żagli.