Z badań przeprowadzonych przez autora wśród osób niepełnosprawnych biorących udział w rejsach morskich wynika, że niepełnosprawni uważają, że stanowią tę część społeczeństwa, która jest często pomijana, niezauważana lub traktowana przez pełnosprawnych gorzej. Respondenci oceniają, że niechęć ludzi do poznawania osób niepełnosprawnych wynika najczęściej z obawy przed niewiedzą jak się zachować.
Skutkiem tego jest powstawanie na temat niepełnosprawnych fałszywych stereotypów rzutujących na wypaczenie ich obrazu w oczach reszty społeczeństwa. Badani wskazują to jako główny powód ich wycofania się ze społeczeństwa i zamknięcia we własnym gronie. Milcząca akceptacja stanu rzeczy przez wielu niepełnosprawnych, wynikająca z niechęci do narzucania się innym, zachodzi przez brak sprzeciwu wobec podobnego traktowania. W konsekwencji osoby pełnosprawne pozbawiane są przez wycofujących się niepełnosprawnych szans na ujrzenie ich prawdziwego oblicza. Wielu respondentów zauważa to błędne koło, lecz niewielu potrafi od razu przełamać swoje obawy dotyczące socjalizacji.
Rozwój społeczeństw przynosi powolną zmianę postrzegania osób niepełnosprawnych. Dzieje się to poprzez różnego rodzaju inicjatywy mające na celu ich aktywizację, rehabilitację i integrację.
W niniejszym artykule autor przedstawia żeglarstwo morskie jako skuteczny sposób na spowodowanie, by osoba niepełnosprawna poczuła się w pełni wartościowa. Wszelkie wnioski są wynikiem osobistych obserwacji i badań autora, który podejmuje i przedstawia problematykę tematu na podstawie żeglarstwa morskiego osób niewidomych i słabowidzących, z którymi pływał.
Artykuł jest efektem indywidualnych wywiadów pogłębionych oraz obserwacji uczestniczącej. Badania były prowadzone przed rejsami, w ich trakcie oraz bezpośrednio po zakończeniu rejsów. Badano zarówno osoby, które brały udział w rejsach po raz pierwszy jak i te, które po raz kolejny wracają na morze. Respondentami były osoby niepełnosprawne, najczęściej całkowicie niewidome lub słabowidzące, biorące udział w projekcie „Zobaczyć Morze” lub w projektach „Morze Zmysłów”.
1. Wychowanie morskie źródłem pozytywnych idei
W czasach dynamicznego rozwoju technologicznego oraz ciągłego wzrostu tempa życia wyjątkowo ważne staje się efektywne wychowanie młodzieży, która pozostawiona bez odpowiednich wzorców postępowania oraz pozbawiona stosownych oddziaływań wychowawczych nie ma szans na odpowiedni rozwój. Ponadto, można zaobserwować negatywny wpływ niczym nieograniczanych technologii oraz niekontrolowanego dostępu do informacji na młodzież, która uznaje wątpliwe moralnie autorytety i nie kultywuje wzniosłych wartości, które ocenia jako przestarzałe. (Postman, 7-14[1])
Jedynie atrakcyjna oferta spędzania czasu, która zachęci młodzież do aktywnego uczestnictwa w procesach wychowania umożliwi osiągnięcie pozytywnych efektów wychowawczych. Jednym ze skuteczniejszych sposobów na wykształcenie w młodym człowieku tak pożądanych cech jak odpowiedzialność, uczciwość, odwaga czy pracowitość jest wychowanie morskie.
Idea, metody i definicja wychowania ewoluujące poprzez wieki aktualizowały się i dostosowywały się do zmieniających realiów. Obecnie także przyjęły współczesną formę. O ile według B. Milerskiego i B. Śliwerskiego dawniej rozumiano wychowanie jako „oddziaływanie na czyjąś osobowość, jej formowanie, zmienianie i kształtowanie”, „wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społecznej pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości” oraz „efekt powyższych działań lub procesów” to obecnie autorzy ci skłaniają się ku nieco innej definicji. Proponują oni, aby wychowanie pojmować jako „całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji między dwiema osobami, pomagających im rozwijać własne człowieczeństwo”. Aby osiągnąć najwyższy poziom wspomnianych działań niezbędne są „uznanie i afirmacja wolności”, „dialog między osobami”, wzajemne otwarcie się na siebie, okazanie „autentyczności, poczucia odpowiedzialności, zaufania i empatii”. (Pedagogika, 274)
Organizacje zajmujące się wychowaniem morskim definiują je różnorako. Angielski termin Sail Training (wychowanie morskie) jest definiowany przez brytyjskie Association of Sail Training Organisations jako promocja szkolenia morskiego pod żaglami i na silniku w celu wykształcenia w młodzieży oraz niepełnosprawnych dorosłych odpowiedzialności, zaradności, lojalności oraz przysposobienia do pracy w grupie i motywowania do rozwoju osobistego w dziedzinie sztuki żeglowania (tłumaczenie autora).
W Polsce, prekursor idei wychowania morskiego Mariusz Zaruski ujmował ideę następującymi słowami:
Pływałem, […] mokłem i marzłem na pokładach jachtów nie po to, ażeby z Was uczynić sportowców […] lecz dlatego, abyście Wy, jako Polacy, poznali morze, uczuciem się z nim związali, uznali je za własną bezcenną wartość, bez której nie ma życia dla dzisiejszej Polski. W tej myśli pracowałem, pływałem po morzu często nawet wtedy, kiedy do pływania nie miałem ochoty […]. (Zaruski, 16)
Dawniej wychowanie morskie polegało na rozwijaniu wśród wychowanków wiadomości i umiejętności w zakresie gospodarki morskiej, to jest wiedzy żeglarskiej, wiedzy o sztuce marynistycznej, o ekonomii i polityce morskiej oraz o morskich tradycjach. Stanowiło swoistą preorientację zawodową przyszłych kadr morskich.
W dzisiejszych czasach pod pojęciem wychowania morskiego kryje się inna część procesu dydaktyczno-wychowawczego. Odpowiada ona nie tylko za kształcenie umiejętności oraz przekazywanie wiadomości z zakresu problematyki morskiej. Jest również ukierunkowana na kształtowanie postawy aktywności w zakresie uczestnictwa w kulturze oraz w jej tworzeniu, promowanie rzadko kultywowanych już dziś i spychanych na dalszy plan wartości takich jak honor, odwaga i uczciwość, nauka pracowitości, odpowiedzialności i skłonności do pomocy innym, a także, przede wszystkim, kształtowanie charakteru uczestników projektów. Ewolucja pojęcia wychowania morskiego polega na przeniesieniu nacisku z wychowania dla morza na wychowanie poprzez morze. Sail Training International określa wychowanie morskie jako pozytywne doświadczenie zmieniające życie człowieka (positive life-changing experience). (SALTS.ca)
2. Inicjatywy żeglarskie dla osób niepełnosprawnych
Wychowanie morskie nie ogranicza się jedynie do pełnosprawnej młodzieży. Idea kształtowania charakteru oraz pokonywania własnych ograniczeń towarzyszy wszystkim osobom biorącym udział w rejsach morskich. Nawet jeżeli rejs nie jest organizowany pod egidą idei wychowania morskiego, wiele pozytywnych wartości jest internalizowanych przez załogę w trakcie żeglugi. Jedną z grup najbardziej korzystających z wpływu rejsów morskich na człowieka są osoby niepełnosprawne, a w szczególności niewidomi.
W Polsce istnieje kilka podmiotów organizujących rejsy morskie dla niepełnosprawnych. Jednym z nich jest Fundacja „Gniazdo Piratów”, która powstała w 2004 roku, a od 2006 roku, wspólnie z Centrum Wychowania Morskiego Związku Harcerstwa Polskiego w Gdyni, organizuje rejsy morskie dla osób niewidomych na żaglowcu Zawisza Czarny pod egidą projektu „Zobaczyć Morze”.
Celem przyświecającym Fundacji jest działalność między innymi w zakresie popularyzacji żeglarstwa i turystyki wodnej, promocji dorobku kultury morskiej oraz propagowaniu kultury marynistycznej. (GniazdoPiratow.com.pl)
Celem projektu „Zobaczyć Morze” jest organizowanie rejsów, w których połowę załogi stanowią osoby niewidome lub słabowidzące. (ZobaczycMorze.pl) Proces rehabilitacji niewidomych, będącej jednym z elementów rejsu, następuje poprzez konieczność zmagania się z trudnościami związanymi z życiem i służbą na statku. Rosnąca popularność projektu pozwala na rozpowszechnianie informacji o niewidomych, ukazanie ich możliwości oraz walkę z fałszywymi stereotypami ich dotyczącymi. Rejsy posiadają walory szkoleniowe i społeczne nie tylko dla osób niepełnosprawnych, lecz również dla osób pełnosprawnych, biorących udział w projekcie.
Dodatkową i niezaprzeczalną zaletą jest możliwość przeżycia pięknej i niezapomnianej przygody na morzu, która potrafi nieodwracalnie wpłynąć na uczestników zmieniając ich w pozytywny sposób. W ramach projektu „Zobaczyć Morze” odbyło się już 20 pełnomorskich rejsów.
Drugim podmiotem wiodącym w organizacji rejsów morskich dla osób niepełnosprawnych jest Pomorska Fundacja Sportu i Turystyki Osób Niepełnosprawnych „Keja”.
Jej priorytetowymi celami są między innymi popularyzacja w środowisku osób niepełnosprawnych sportu, a przede wszystkim żeglarstwa, organizacja szkoleń tematycznych dla osób niepełnosprawnych, podnoszenie poziomu integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych oraz ich aktywizacji, a także:
budowa otwartego, opartego na wiedzy, społeczeństwa, poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich, w drodze kształcenia, szkolenia i pracy w środowisku osób niepełnosprawnych, wspieranie działalności społecznej na rzecz integracji społecznej, w celu ograniczenia dyskryminacji osób niepełnosprawnych oraz dążenie do poprawy poziomu przygotowania zawodowego i możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych. (FundacjaKeja.org.pl)
W ramach działalności Fundacji organizowano rejsy śródlądowe i rejsy po morskich wodach wewnętrznych. Były to między innymi tegoroczne II ogólnopolskie Regaty bez barier, które odbyły się na Wielkich Jeziorach Mazurskich, a których liczba niepełnosprawnych uczestników sięgała 60 osób.
Fundacja była również organizatorem 3 rejsów pełnomorskich. Pierwszy z nich, „Śródziemne Morze Zmysłów” na żaglowcu Kapitan Borchardt, rozpoczął się w Monte Carlo, a skończył w Genui po odwiedzeniu Bonifacio na Korsyce i Portoferraio na Elbie. Drugi rejs, „Adriatyk Morze Zmysłów”, odbył się na czterech pełnomorskich jachtach, a trasa obejmowała centralną część wybrzeża Chorwacji. W trakcie trzeciego rejsu, „Egejskiego Morza Zmysłów”, pięć jachtów z niewidomymi i niepełnosprawnymi załogami odwiedziło Ateny oraz północno-zachodnie Cyklady.
Liczba dotychczasowych, niepełnosprawnych beneficjentów Fundacji, biorących udział w wymienionych rejsach morskich oceniana jest na ponad 80 osób. Na rok 2015 planowana jest kolejna inicjatywa Fundacji. Tym razem celem niepełnosprawnych będzie Hiszpania i Morze Balearskie.
Miłosz Wawrzyniec Romaniuk
2014
Romaniuk, Miłosz Wawrzyniec. „Żeglarstwo morskie osób niepełnosprawnych jako sposób ich aktywizacji, rehabilitacji i integracji”.
Artykuł opublikowany w:
Heland-Kurzak, Krystyna [red.] Poszukiwania badawcze doktorantów. Konceptualizacja, problematyzacja, operacjonalizacja.
Warszawa : Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, 2014; str. 101-115.
Dobór ilustracji, podział i układ tekstu, red.: Kazimierz Robak / Periplus.pl
Cdn.
[1] Bibliografia znajduje się na końcu ostatniego (3.) odcinka tego artykułu.
Miłosz W. Romaniuk:
„Żeglarstwo morskie osób niepełnosprawnych
jako sposób ich aktywizacji, rehabilitacji i integracji”
►► Odc. 1 (3 października 2020)
1. Wychowanie morskie źródłem pozytywnych idei
2. Inicjatywy żeglarskie dla osób niepełnosprawnych
►► Odc. 2 (10 października 2020)
3. Motywacje niewidomych do popłynięcia na morze
4. Organizacja życia na statku
5. Niewidomi na morzu w świetle koncepcji normalizacji
►► Odc. 3 (17 października 2020)
6. Wpływ morza na człowieka
7. Osoby widzące i niewidome po rejsie morskim
8. Metodologia badań
Bibliografia
Miłosz Wawrzyniec Romaniuk (ur. 1987) – pracownik naukowy Wydziału Nauk Pedagogicznych na Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie; tytuł doktorski uzyskał (2018) na podstawie dysertacji „Pedagogika na spotkaniu z żywiołem morza. O morskim wychowaniu ludzi nieprzeciętnych”.
Kapitan jachtowy i motorowodny, instruktor żeglarstwa PZŻ, ratownik WOPR. Jako oficer wachtowy lub kapitan uczestniczył m.in. w rejsach z osobami z dysfunkcją wzroku (projekt „Zobaczyć Morze”) oraz młodzieżą szkolną (m. in. Szkoła Pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego; Gdańska Szkoła pod Żaglami) na żaglowcach Pogoria, Zawisza Czarny, Generał Zaruski, Kapitan Borchardt i mniejszych jachtach. Ma za sobą ponad 50 tys. Mm i blisko 12 tys. godz. żeglugi.
Autor publikacji m.in. w czasopismach Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, Szkoła Specjalna, International Journal of Electronics and Telecommunications, Szkice Humanistyczne, Current and Future Perspectives on Teaching and Learning, Kultura i Edukacja.