„Karetę asów” filmowej marynistyki zamyka powstała w roku 1935 Rapsodia Bałtyku, którą reżyserował Leonard Buczkowski według scenariusza Konrada Toma. Był to najbardziej znany i najczęściej grywany (również dzisiaj) obraz poświęcony morzu i wybrzeżu nakręcony z udziałem marynarki wojennej i Morskiego Dywizjonu Lotniczego.
Rapsodia Bałtyku (reż. Leonard Buczkowski, 1935)
Mieczysław Cybulski jako por. Zygmunt Zatorski (w środku) wśród załogi na ORP Wicher
Dokumentował on w najpełniejszy sposób wygląd Gdyni, jej ulic, poszczególnych budynków (między innymi dworca PKP), a nawet wnętrz mieszkań i sprzętów, portu gdyńskiego, pojazdów i maszyn. Z kronikarskiego obowiązku warto dopowiedzieć, że wytwórnia „Imago-Vox” – producent filmu – podeszła do sprawy profesjonalnie i utworzyła stanowisko konsultanta-realizatora d/s marynistyki. Został nim Jim Poker (Julian Ginsbert, 1892-1948) – działacz Ligi Morskiej i Kolonialnej, pisarz, publicysta, krytyk filmowy, zajmujący się przede wszystkim tematyką marynistyczną, zwłaszcza obronnością i marynarką wojenną[1]. Był to precedens w dotychczasowej praktyce obchodzenia się filmowców z tematem morskim.
Film opowiada dosyć banalną historię trójki przyjaciół: por. Adam Halny (Adam Brodzisz), por. Zygmunt Zatorski (Mieczysław Cybulski) i por. Jerzy Jedyński (Jerzy Marr) to szlachetni elewi Szkoły Marynarki Wojennej w Gdyni, przy czym Adam i Zygmunt kochają się w tej samej dziewczynie – Ewie Zatorskiej (Barbara Orwid). Piękna Ewa ma równie piękną siostrę – Jankę.
Rapsodia Bałtyku (reż. Leonard Buczkowski, 1935)
Maria Bogda jako Janka Zatorska.
W czasie lotu nad morzem szkolny wodnopłatowiec, którym lecą rywale, ulega awarii. Dramatyczna sytuacja nie tylko usuwa między nimi wszelkie nieporozumienia, lecz umacnia przyjaźń.
Rapsodia Bałtyku (reż. Leonard Buczkowski, 1935)
Jerzy Marr jako por. Jerzy Jedyński, Adam Brodzisz jako por. Adam Halny, ORP Wicher, Port Wojenny na Oksywiu
W konstrukcji obrazu wyraźnie widać schemat fabularny zastosowany w Zewie morza i w Wietrze od morza. Motywy morskie przeplatają się tutaj z motywami wybrzeżowymi. Morze pełni podobne funkcje. Główne postaci przeżywają romantyczną miłość, której szczęśliwy finał zależy w dużym stopniu od przegranej rywala, zaś na to bezpośredni lub pośredni wpływ ma morze – uosobienie ślepych sił natury, które będąc zwykłym szlakiem komunikacyjnym i przestrzenią pozwalającą swobodnie przemieszczać się do dowolnego brzegu na kuli ziemskiej nie przestaje być miejscem niezwykle groźnym dla życia człowieka.
Rapsodia Bałtyku (reż. Leonard Buczkowski, 1935)
Adam Brodzisz jako por. Adam Halny i Barbara Orwid jako Ewa Zatorska na ORP Wicher
Ten sposób widzenia i ujmowania morza nawiązuje do mitów morskich antyku i dziedzictwa romantyzmu: poprzez morskie przygody i doświadczenia twórcy ukazywali losy bohaterów niczym bogów.
Rapsodia Bałtyku pomimo wielu uproszczeń i wtórności na tle wcześniejszych odkryć morza przez kino i określonej do spełnienia funkcji, o której niżej, miała dwie wielkie zalety poza dokumentalnymi zdjęciami: duże prawdopodobieństwo psychologiczne sytuacji, postaci i ich działań, a także płynną narrację z nieodzownym w kinie popularnym i cenionym przez widza stopniowo narastającym napięciem. Z tych powodów film Buczkowskiego w latach powojennych stał się wzorem dla przynajmniej kilku reżyserów „mocujących się” z trudnym tematem morskim.
► dalej: Film morski w służbie polityki
► wstecz: Ekranizacja Wiatru od morza
Kazimierz Babiński
Pierwsza wersja tego tekstu ukazała się w kwartalniku
Tytuł : pismo literacko-artystyczne;
1994, nr 1 (13), Gdańsk : ZG ZKP; str. 127-143
Przypisy i ilustracje: Kazimierz Robak / Periplus.pl
Fotografie (jeśli nie zaznaczono inaczej):
<http://fototeka.fn.org.pl>, <http://ninateka.pl>, <http://www.akademiapolskiegofilmu.pl>, <http://www.filmpolski.pl>, <http://www.filmweb.pl>, <http://www.imdb.com/>, <http://www.ipsb.nina.gov.p> [Internetowy Polski Słownik Biograficzny]>, <http://www.nitrofilm.pl>, <https://archiwum.stopklatka.pl>
Na Stronie Głównej:
Marian Mokwa (1889-1987). Morze. (ok. 1935; olej na pł.; 88 x 98 cm).
Własność: Muzeum Narodowe w Szczecinie
W: Tureckie śluby Mariana Mokwy. [katalog wystawy w Oddziale Sztuki Nowoczesnej; 01 lipca – 31 sierpnia 2014; Zmorzyński Wojciech, red.]. Gdańsk : Muzeum Narodowe w Gdańsku, 2014; str. 75.
_______________________________________
Kazimierz Babiński – historyk i filolog. Wieloletni pracownik administracji w Gdańsku i województwie. Dziennikarz, publicysta i krytyk.
W jego kręgu zainteresowań jest film, fotografia, literatura, plastyka i szeroko pojęte związki tych dziedzin z polityką.
Współpraca: warszawska Kultura i Tygodnik Kulturalny oraz czasopisma pomorskie/gdańskie: Tytuł, Forum Pomorskie i Neony.
[1] Julian Ginsbert podczas II w. ś., po wyjściu z niewoli sowieckiej na mocy układu Sikorski-Majski (1941), był m. in. kapitanem jednego z okrętów w konwoju transatlantyckim. Po wojnie pozostał w Londynie, publikował w prasie polonijnej i współpracował z BBC. (patrz: portal Nitrofilm.pl )