Koalicje antyfrancuskie na przełomie XVIII i XIX wieku miały najpierw rozprawić się z francuską rewolucją, a później z Napoleonem.
Koalicjanci się zmieniali, ale główne skrzypce grały: Austria, Prusy, Rosja i Wielka Brytania, przy okazjonalnym udziale Hiszpanii, Portugalii, Szwecji, Turcji i pomniejszych państewek włoskich i niemieckich.
Koalicji było siedem – podczas pierwszych pięciu Napoleon tryumfował, koalicja szósta (ta z kampanią w 1812 r. przeciw Rosji i bitwą pod Lipskiem) była początkiem końca, a siódma (z bitwą pod Waterloo 18 czerwca 1815 r.) – ostatecznym końcem Cesarza Francuzów[1].
Napoleońskie tryumfy w pięciu pierwszych koalicjach nie były jednak tryumfami pełnymi. Armia Bonapartego była nie do pokonania na lądzie, ale na morzu cesarz szczęścia nie miał. Dwie największe porażki zadał mu Horatio Nelson, admirał brytyjskiej Royal Navy.
Pierwszą było rozgromienie francuskiej floty pod Abukirem w Egipcie 1-3 sierpnia 1798, co przeszło do historii pod nazwą Bitwa u ujścia Nilu.
Drugą było zwycięstwo armady Nelsona nad połączonymi flotami Francji i Hiszpanii pod Trafalgarem, czyli konkretnie 9 Mm (17 km) NW od Przylądka Trafalgar.
Lokalizacja bitwy pod Trafalgarem wg źródeł brytyjskich (36°15 N, 006°12 W) i Google Maps
W bitwie trafalgarskiej pogrom sił francusko-hiszpańskich był zupełny, ale Brytyjczycy stracili największego ze swych admirałów, Horatio Nelsona.
O samej bitwie było tydzień temu (►Krzysztof Baranowski – „Trafalgar 1805”◄). Teraz o tym, co działo się później.
Rozstawne konie
Po trafalgarskiej bitwie, 26 października wyprawiony został do Anglii szybki szkuner HMS Pickle, którym dowodził John Richards Lapenotière.
Montague Dawson (1890-1873): Wiadomość spod Trafalgaru – szkuner HMS Pickle
(News of Trafalgar – The Schooner Pickle; akwarela; 100×127 cm; źródło: Ron Ranson – The Maritime Paintings of Montague Dawson. Newton Abbot, UK : David & Charles, 1993)
Pogoda była sztormowa i kapitan nie zdecydował się na wejście do Kanału Angielskiego. Po 10 dniach, 4 listopada 1805, okręt wpłynął do Falmouth, skąd do Londynu było 271 mil (436 km). Lapenotière wynajął dyliżans pocztowy, zmieniał po drodze konie 21 razy i po 37 godzinach, o pierwszej w nocy 6 listopada, zameldował Pierwszemu Lordowi Admiralicji: „Sir, odnieśliśmy wielkie zwycięstwo. Ale straciliśmy Lorda Nelsona”. Tego dnia wiadomość o zwycięstwie i stracie opublikowała The London Gazette, a za nią wszystkie londyńskie gazety.
The London Gazette, wydanie specjalne z dn. 6 listopada 1805 r. – winieta i fragment strony pierwszej
źródło: Tregeagle
Czas podróży był rekordowy: Lapenotière poruszał się ze średnią prędkością 7,3 mili (11,8 km) na godzinę i w 37 godzin pokonał trasę, po której przeciętny podróżny jechał dwa do trzech tygodni.
Trafalgar Way – trasa, którą jechał kpt. Lapenotière z Falmouth do siedziby Admiralicji Brytyjskiej w Londynie
źródło: The Moorlander, 2018-10-04
Znaczenie podróży Lapenotière’a jest to samo co wyczynu Filippidesa, który w 490 roku p.n.e. przebiegł 42 kilometry dzielące Maraton od Aten, by krzyknąć na ateńskiej agorze „Zwycięstwo!”, co znaczyło, że ataku Persów na miasto nie będzie.
Dla londyńczyków i reszty mieszkańców Brytanii wiadomość o trafalgarskiej wiktorii była równie istotna: groźba inwazji armii napoleońskiej na wyspę przestała istnieć.
Dziś na trasie, którą jechał Lapenotière, nazwanej Trafalgar Way, stoją tablice informacyjne i punkty pamiątkowe, w których szczegółowo podane są daty i koszty zmian koni na poszczególnych etapach. Szlakiem Trafalgarskim chadzają rajdy piesze, jeżdżą nim cykliści i automobiliści, a od rocznicy do rocznicy również pojazdy zaprzęgowe.
Tablica z Fraddon, gdzie kpt. Lapenotière zmieniał konie po raz drugi
źródło: Wikipedia
Rybacy
Meldunek z trafalgarskiej bitwy, dostarczony w rekordowo krótkim czasie do Londynu dzięki wysiłkowi i poświęceniu kapitana Lapenotière’a, nie był jednak pierwszym raportem z bitwy, który na lądzie rozpowszechniła prasa.
Gdy HMS Pickle wciąż ciężko, bo w sztormowej pogodzie, pracował na morzu podnosząc rozbitków z wody i przejmując ich z tonących okrętów, wiadomość o trafalgarskim zwycięstwie opublikowała gazeta Gibraltar Chronicle w wydaniu specjalnym z dnia 24 października 1805 r.
Gibraltar Chronicle, wydanie specjalne z dn. 24 października 1805 r. – winieta i fragment strony pierwszej
arch. Kazimierz Robak (za uprzejmym zezwoleniem Gibraltar Archives i The Garrison Library)
Wiceadmirał Cuthbert Collingwood, dowodzący brytyjską eskadrą po śmierci Nelsona, wysłał z pokładu swojej fregaty HMS Euryalus kilka raportów, m.in. do ambasadora brytyjskiego w Lizbonie i do gubernatora Gibraltaru, którym był wówczas gen. Henry Edward Fox. Tę ostatnią przekazano rybakom, których admiralski okręt napotkał dzień po bitwie.
Geoff Hunt (ur. 1948): HMS Euryalus
(chromolitografia z serii „Fighting Sail 1773-1815”; 41,3 x 35 cm)
źródło: Scrimshaw Gallery
Gibraltar Chronicle
W październiku 2015 roku byłem w Narodowym Archiwum Gibraltarskim, by przekazać do tamtejszych zbiorów moją książkową monografię Gibraltaru.
Kazimierz Robak – Gibraltar: Cieśnina – Skała – Państwo
Tampa, FL : WKR 2015
Spytano mnie, czy mam jakieś życzenie, które archiwiści mogliby w podziękowaniu za prezent spełnić. Miałem: chciałem zobaczyć numer Gibraltar Chronicle z owym pierwszym raportem z bitwy pod Trafalgarem. Sporządzono mi kopię i otrzymałem uprzejmą zgodę na publikację i tłumaczenia. Po miesiącu, pocztą, otrzymałem jeszcze pisemne podziękowanie za książkę.
Gibraltar Chronicle, wydanie specjalne z dn. 24 października 1805 r. – strona pierwsza
arch. Kazimierz Robak (za uprzejmym zezwoleniem Gibraltar Archives i The Garrison Library)
źródło: Gibraltar Archives
Raport admirała Collingwooda[2] skierowany do gubernatora Foxa Gibraltar Chronicle opublikowała w dwóch językach: angielskim i francuskim.
Odsyłacze kierują do stron z transkrypcją tekstów oryginalnych.
►► Gibraltar Chronicle, 24 października 1805 – Raport z bitwy pod Trafalgarem (wersja angielska)
►► Gibraltar Chronicle, 24 października 1805 – Raport z bitwy pod Trafalgarem (wersja francuska)
Poniżej – moje tłumaczenie tekstu angielskiego (z zachowaniem oryginalnego użycia wielkich liter).
Kazimierz Robak
12 grudnia 2025
GIBRALTAR CHRONICLE WYDANIE NADZWYCZAJNE
CZWARTEK, 24 PAŹDZIERNIKA 1805 – Cena: dwanaście szylingów[3]
(Kopia)
Euryalus, w morzu, 22 października 1805
Sir,
Wczoraj Bitwa została stoczona przez Flotę Jego Królewskiej Mości z Połączonymi Flotami Hiszpanii i Francji i Zwycięstwo odniesiono, które zapisze się jako jedno z najświetniejszych i najbardziej rozstrzygających, jakie kiedykolwiek uwieńczyło BRYTYJSKĄ MARYNARKĘ WOJENNĄ.
Flota Nieprzyjaciela, w liczbie Trzydziestu Trzech okrętów liniowych, wypłynęła z Kadyksu Rankiem 19-go z zamiarem stoczenia Bitwy z Brytyjską Eskadrą liczącą Dwadzieścia Siedem okrętów, i wczoraj o Jedenastej przed południem rozpoczęło się starcie, tuż przy Ławicach Trafalgaru.
O Piątej po południu Siedemnaście okrętów Nieprzyjaciela Poddało się, a jeden (L’Achille) spłonął; między tymi pierwszymi zaś znajdują się Sta. Ana, na której Hiszpański Admirał Don d’Aleva został śmiertelnie ranny, oraz Santisima Trinidad. Francuski Admirał Villeneuve jest obecnie Jeńcem na pokładzie Marsa; sądzę, że trzech Admirałów zostało pojmanych.
Nasze straty w Ludziach były wielkie; lecz tym, co jest nie do naprawienia i spowodowało Powszechną Żałobę, jest Śmierć Szlachetnego Naczelnego Dowódcy, który zmarł w ramionach Victorii. Nie otrzymałem jeszcze raportów ze wszystkich Okrętów, lecz słyszałem, że Kapitanowie Duff i Cook polegli w Boju.
Gratuluję Panu z okazji tego Wielkiego wydarzenia i mam zaszczyt pozostawać itd. itd.
(podpisano) C. COLLINGWOOD
Jego Ekscelencja, Wielmożny gen. H. E. Fox, itd. itd.
Nadto, prócz powyższych szczegółów dotyczących ostatniego Chwalebnego Zwycięstwa, zapewniono nas, że naliczono osiemnaście Okrętów Liniowych pozostających w naszym posiadaniu, zanim Jednostka, która przywiozła powyższe doniesienia, opuściła Flotyllę; oraz że trzy dalsze Jednostki Nieprzyjaciela widziano miotane wokoło, całkowicie zdruzgotane, zdane na łaskę fal, przy brzegach Barbarii, i że one również prawdopodobnie wpadną w nasze ręce.
Admirał Collingwood na Dreadnought poprowadził najdzielniej okręty pierwszej linii Brytyjskiej Floty do bitwy, nie oddając ani jednego strzału, póki reje jego okrętu nie zwarły się z rejami Santisima Trinidad; wtedy otworzył tak straszliwy ogień, że w piętnaście minut [hiszpański okręt] został całkowicie pozbawiony masztów i zmuszony do poddania.
Lord Nelson na Victory starł się bezpośrednio z Francuskim Admirałem; w największym natężeniu walki Jego Lordowska Mość został ciężko raniony kartaczem w bok i musiał zostać zniesiony pod pokład. Zaraz po opatrzeniu rany nalegał, by ponownie wyniesiono go na pokład, gdzie wkrótce potem otrzymał strzał przeszywający jego ciało; przeżył jednak aż do Wieczora — wystarczająco długo, by poinformowano go o pojmaniu Francuskiego Admirała i o Chwalebnym Zwycięstwie, jakie odniósł. Jego ostatnie słowa brzmiały: „Dzięki Bogu, przeżyłem ten dzień i teraz umieram spokojny na duchu!!!”
[1] I Koalicja (1792-1797): Wlk. Brytania, Austria, Prusy, Hiszpania, Portugalia, Imp. Osmańskie, Holandia, KN, KSa, KSy
[KN = Królestwo Neapolu; KSa = Królestwo Sardynii; KSy = Królestwo Sycylii]
Główne bitwy, kampanie i traktaty: Mediolan (9 maja 1796), Mantua (2 lutego 1797), pokój w Campo Formio (17 października 1797).
II Koalicja (1798-1802): Wlk. Brytania, Austria, Rosja, Portugalia, Imp. Osmańskie, KN
Główne bitwy, kampanie i traktaty: Zurych (25-26 września 1799), przejście armii napoleońskiej przez Alpy (14-21 maja 1800), Marengo (14 czerwca 1800), Hohenlinden (3 grudnia 1800), pokój w Luneville ( 9 lutego 1801) i Amiens (25 marca 1802).
III Koalicja (1805): Wlk. Brytania, Austria, Rosja, Portugalia, Szwecja, KN, KSy
Główne bitwy, kampanie i traktaty: Ulm (16-19 października), Trafalgar (21 października), Austerlitz (2 grudnia), pokój w Preszburgu (26 grudnia).
IV Koalicja (1806-1807): Wlk. Brytania, Prusy, Rosja, Szwecja, Saksonia, KSy
Główne bitwy, kampanie i traktaty: Jena-Auerstädt (14 października 1806), Frydland (14 czerwca 1807), pokój w Tylży (7 lipca 1807).
V Koalicja (1809): Wlk. Brytania, Austria, Hiszpania, Czarny Korpus z Brunszwiku, KSa, KSy
Główne bitwy, kampanie i traktaty: Wagram ( 5-6 lipca), pokój w Schönbrunn (14 października).
VI Koalicja (1812-1814): Wlk. Brytania, Austria, Prusy, Rosja, Szwecja, Hiszpania, Portugalia
Główne bitwy, kampanie i traktaty: Borodino (7 września 1812), zajęcie Moskwy (14 września – 18 października 1812), Berezyna (26-29 listopad 1812), Lipsk (16-19 października 1813), car Aleksander I i oddziały rosyjskie w Paryżu (31 marca – 3 czerwca 1814), abdykacja Napoleona (12 kwietnia 1814) i zesłanie na Elbę.
VII Koalicja (1815): Wlk. Brytania, Austria, Prusy, Rosja, Szwecja, Holandia, Hiszpania, Portugalia, KSa, KSy
Główne bitwy, kampanie i traktaty: 100 dni Napoleona (1 marca – 22 czerwca), Waterloo (18 czerwca), abdykacja Napoleona (22 czerwca), car Aleksander I i oddziały rosyjskie w Paryżu (10 lipca – październik/listopad), Napoleon dowieziony na Wyspę Świętej Heleny (15 października 1815), Drugi Pokój Paryski (20 listopada).
[2] Należy pamiętać, że adm. Collingwood pisał raport bezpośrednio po bitwie, nie mając jeszcze wszystkich wiadomości i nie mogąc, rzecz jasna, antycypować przyszłości. Stąd wiele w tym tekście nieścisłości. Np. zastępca dowódcy armady hiszpańskiej, wiceadmirał Ignacio María de Álava y Sáenz de Navarrete, wymieniany w raporcie jako Don d’Aleva, w bitwie pod Trafalgarem był ciężko ranny (znajdował na pokładzie okrętu Santa Ana) i – nieprzytomny – razem z okrętem trafił do niewoli brytyjskiej, jednak nie umarł, za to po trzech dniach został, wraz z okrętem, odbity przez eskadrę francusko-hiszpańską i przewieziony do Kadyksu. Álava, urodzony 24 października 1750, zmarł – w stopniu admirała 26 maja 1817, pełniąc po trafalgarskiej bitwie wiele odpowiedzialnych funkcji dowódczych.
[3] Oryg. Price Twelve Quarts (cena dwanaście ćwiartek) – (prawdopodobnie) 12 szylingów, gdyż „ćwiartka” była wówczas potocznym określeniem szylinga.