Omówione wyrazy i zwroty z całą pewnością nie wyczerpują wszystkich osobliwości słownictwa używanego przez flisaków na Wilii w połowie XIX w. (zestawienia dla Wisły liczą w sumie kilkaset leksemów), pozwalają jednak uchwycić związki z innymi rzekami w tym zakresie; rzucają też pewne światło na pochodzenie żargonu flisackiego Wielkiego Księstwa Litewskiego i przynależność etniczną jego użytkowników.
Zgodnie z oczekiwaniem najliczniejsze są zbieżności z Niemnem: strug, płyt, wicina, szafarnia, do ⁄od pola, nort, rapa, soł(k)a, a w dalszej kolejności z Wisłą: drygawka ⁄drygałka, barbara, kordel, ławka, trel, szybować, chodzić (dwa ostatnie są znane na Niemnie).
Trudno – z braku danych – ustalić związki w tej dziedzinie z Dźwiną, ważną arterią handlową Wielkiego Księstwa, a łączącą się z Wilią poprzez Żejmianę i Dzisnę oraz system jezior Naroczy, i Miadziołkę, którą Stefan Batory transportował działa pod Połock; terminy strug i łajba na pewno nie wyczerpują tych zbieżności.
Istnieją też pewne nawiązania do odległego Polesia: płyt, drygałka.
Większość jednak omówionych leksemów nie została dotychczas poświadczona poza Wilią. Cztery z nich występują u Chodźki: krobka, staubuj, ulaż, na stos, a reszta tylko u Tyszkiewicza: półbarbarek, wauki, samà, nawoje, powięzi, podwałki, wiorstoczki, wozy, łatruj, na giegnie, bucht, zabor.
Żargon flisaków na Wilii (i Niemnie) nie da się przypisać w sposób jednoznaczny żadnemu z języków używanych na terytorium Wielkiego Księstwa.
Występują w nim stosunkowo nieliczne wyrazy pochodzenia litewskiego: wicina, soła, (na) giegnie, rapa(?), odosobnione z rosyjskiego: strug, krobka(?), łajba (z fińskiego), ogromna jednak większość wywodzi się z białoruskiego i polskiego, przy czym nie wszędzie jesteśmy w stanie rozstrzygnąć, z którego dana forma pochodzi.
Czersk, woj. Mazowieckie: szczątki szkuty wiślanej z XV w. w starorzeczu Wisły; stan z 22 sierpnia 2018
Fot. Szymon Starnawski / Warszawa nasze miasto
W każdym razie poprzez polski dostały się tu wyrazy pochodzenia niemieckiego: kordel, staubuj, latruj, trel, bucht, stos.
Postać fonetyczna i semantyka większości leksemów znajduje motywację w północno-zachodnich gwarach białoruskich, używanych m. in. nad górną Wilią, skąd pochodzili informatorzy Tyszkiewicza i Chodźki. Na co dzień mówili oni po białorusku, ale posługiwali się też wileńską odmianką polszczyzny, skąd formy typu króbka, sółka.
Tak więc żargon flisaków wilejskich daje obraz sytuacji etnolingwistycznej na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego w połowie XIX wieku. ■
Bibliografia
Bednarczuk, Leszek. „Zapożyczenia ugrofińskie w językach bałtosłowiańskich”. Acta Baltico-Slavica. T. IX. Białystok : Białostockie Towarzystwo Naukowe; 1976.
Brocki, Zygmunt. Morze pije rzekę : historyjek z życia terminów morskich zbiorek trzeci. Gdańsk : Wydawnictwo Morskie, 1969.
Brocki, Zygmunt. Pontoniakiem nad morze : historyjek z życia, terminów i nazw morskich zbiorek czwarty. Gdańsk : Wydawnictwo Morskie, 1973.
Brückner, Aleksander. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków : Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927.
Chodźko, Ignacy. Brzegi Wilii. Obrazy litewskie. T. 2: Wilno, 1872 [pierwodruk: „Athenaeum”, t. 6. Wilno 1842].
Czarnyszewicz, Florian. Nadberezyńcy : powieść. Toronto : Alliance Library, 1976.
Dal, Władimir Iwanowicz. Tołkowyj słowar’ żywogo wielikorusskogo yazyka. 3 wyd. Sankt-Peterburg – Moskwa : M. O. Volf, 1903-1909.
Даль, Владимир Иванович. Толковый словарь живого великорусского языка. Изд. 3-е. Санкт-Петербургъ – Mосква : Издательство книгопродавца-типографа М. О. Вольфа, 1903-1909.
Daukša, Mikalojus. Postilla catholicka, tái est Ižguldimas ewangeliu kiekwienos nedelos ir szwętes per wissús metús. Vilnius : Drukârnioi Akadêmios Societatis Iesu, A.D. 1599.
Duisburg, Petrus de. Chronica Terrae Prussiae. [1326/1434] Kraków : Polska Akademia Umiejętności, 2007.
Kronika ziemi pruskiej / Piotr z Dusburga. Tłum. Sławomir Wyszomirski. Toruń : Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 2004.
Gloger, Zygmunt. Dolinami rzek : opisy podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy. Warszawa : F. Hösick, 1903. Reprint: Warszawa : Wiedza Powszechna, 1990.
Gloger, Zygmunt. Podróż Niemnem. Wisła. T. II. Warszawa : s. n., 1888.
Gloger, Zygmunt. Słownik rzeczy starożytnych. Kraków : Księg. Gebethnera, 1896; s. 467.
Haczewski, Józef. „O spławie drzewa z dodatkiem terminologii orylów, flisów, majtków wraz z dwoma tablicami objaśniającemi”. Sylwan. Zbiór Nauki i Órządzeń Leśnych i Łowieckich. Warszawa : Nakładem Redakcyi Sylwana, 1835; tom XI, str. 136 do 178, 316-392.
Hrinczenko, Borys Dmytrowycz. Słowar ukrajinśkoji mowy. Kijów, 1907-1909.
Грінченко Борис Дмитрович. Словаря української мови. Київ : 1907-1909.
Jablonskis, Konstantinas. Lietuviški žodžiai senosios Lietuvos raštinių kalboje. Kaunas : Išleido Lietuvos Istorijas Drugija, 1941.
Karłowicz, Jan. Słownik gwar polskich. Kraków : Akad. Umiejętności, 1900-1911.
Klonowic, Sebastian Fabian. Flis, to iest Spuszczanie statków Wisłą, y inszymi rzekami do niey przypadaiącemi. Cum vocabulis nauticis in margine. Kraków : Sebestyan Sternácki, 1603. / Chełmno : Józef Gółkowski, 1862.
Kolberg, Oskar. Białoruś-Polesie. Dzieła wszystkie. T. 52. Wrocław ; Kraków : Polskie Tow. Muzyczne ; Warszawa : Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968.
Kozłowski, Wiktor. Słownik leśny, bartny, bursztyniarski i orylski. W: Sylwan. T. XXI. 1845. Warszawa : Nakładem Redakcyi Sylwana, 1846 (część 1sza) i 1847 (część 2ga).
Kraszewski, Józef Ignacy. Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy. Wilno : nakład i druk T. Glücksberga, 1840. Warszawa : Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1985
Laučiūtė, Jūratė Sofija. Slovar’ baltizmov v slavyanskih yazykah. Leningrad : Nauka, 1982.
Лаучюте, Юрате Алоизовна. Словарь балтизмов в славянских языках. Ленинград : Наука, 1982.
Lietuvių kalbos žodynas. [Słownik języka litewskiego] Vilnius : Lietuvos Mokslų Akademija. Lietuvių Kalbos Institutas, 1941 i nast.
Linde, Samuel Bogumił. Słownik języka polskiego. T. I-VI. Warszawa : s.n., 1807-1814.
Sławski, Franciszek. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków : Tow. Miłośników Języka Polskiego, 1952 i nast.
Słoŭnik biełaruskich haworak Paŭnoczna-Zachodniaj Biełarusi i jaje pahraniczcza. [Mackiewicz, Józefa Flaryjanavna, red.] Minsk : Nawuka i technika, 1979 i nast.
Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча [yдзельн. Юзэфа Фларыянаўна Мацкевіч] Мінск : Навука і тэхніка, 1979.
Słownik języka polskiego. [Słownik warszawski] T. 1-8. [Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, red.] Warszawa : s. n., 1900–1927.
Słownik języka polskiego. [Słownik wileński] T. 1-2. [Aleksander Zdanowicz, Michał Bohusz-Szyszko, January Filipowicz, Maurycy Orgelbrand, red.] Wilno : s.n., 1861.
Słownik języka polskiego. T. 1-11. [Witold Doroszewski, red.] Warszawa : PWN, 1950-1969.
Słownik staropolski. [Stanisław Urbańczyk, red.]. Wrocław etc. : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1953-2002.
Sreznevskij, Izmail Ivanovich. Materialy dla slovara drevnerusskogo yazyka po pis’mennym pamyatnikam. T. 1-3, Sankt-Peterburg : izdaniye Оtdeleniya russkago yazyka i slovesnosti Imperatorskoi akademii nauk, 1890-1912.
Срезневский, Измаил Иванович. Материалы для словаря древнерусского языка по письменным памятникам. Санкт-Петербургъ : издание Отделения русскаго языка и словесности Императорской академии наукъ, 1890-1912.
Stryjkowski, Maciej. Kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiéj Rusi. [Królewiec 1582] Warszawa : nakład Gustawa Leona Glücksberga, 1846. Reprint: Warszawa : Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980.
Syrokomla, Władysław. Niemen od źródeł do ujścia. 1, Monografija rzeki Niemna od jego źródeł do Kowna. 2, Pamiętnik podróży żeglarza litewską wiciną z Kowna do Królewca zredagowany i przerobiony, przez tegoż. Wilno : Nakładem A. Assa, 1861. Reprint: Vilnius : Atkula, 2011.
Trypućko, Józef. Język Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza) : przyczynek do dziejów polskiego języka literackiego w wieku XIX = La langue de Władysław Syrokomla : contribution à l’histoire de la langue polonaise littéraire au XIXe siècle. T. 2. Uppsala : A.-B. Lundequistska Bokhandeln, 1957.
Turska, Halina. Język Jana Chodźki : przyczynek do historji języka polskiego na obszarze północno-wschodnim Rzeczypospolitej. Wilno : Koło Polonistów / Warszawa : Gebethner i Wolff, 1930.
Tyszkiewicz, Konstanty. Wilija i jej brzegi : pod względem hydrograficznym, historycznym, archeologicznym i etnograficznym. Drezno : J. I. Kraszewski, 1871. Reprint: Vilnius : Atkula, 2008.
Uscinowicz, Anna Kanstancinauna. Leksika płytahonaŭ Pryniamonnia. Narecznaja lieksika. Mińsk : Litaratura i Mastactva, 1977.
Усціновіч, Анна Канстанцінаўна. Hаречная лексiка. Минск : Літаратура і Мастацтва, 1977.
Vasmer, Max. Russisches etymologisches Wörterbuch. Heidelberg : Carl Winter Universitätsverlag, 1950-1958.
Leszek Bednarczuk, Kraków
1984
Pierwodruk: Język Polski. Organ Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego. 1984, nr 1/2 (styczeń/kwiecień).
Kraków : Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 1984.
Dobór ilustracji, dodatkowe przypisy [również w nawiasach kwadratowych] i red.: Periplus.pl / Kazimierz Robak
Reprodukcje słownikowe (jeśli nie zaznaczono inaczej): Słownik języka polskiego. T. 1-11. [Witold Doroszewski, red.] Warszawa : PWN, 1950-1969; <https://sjp.pwn.pl/doroszewski/lista/A.html>
Na Str. Gł.: Chrystus nauczający z pokładu szkuty (1799; olej na pł.;
Toruń – bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, kaplica św. Barbary, ściana zachodnia)
Leszek Bednarczuk (ur. 1936) – polski językoznawca, indoeuropeista i celtolog.
Od 1987 profesor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie; od 1991 członek Polskiej Akademii Umiejętności.
Prace prof. Bednarczuka obejmują zakres językoznawstwa indoeuropejskiego, języków: polskiego, słowackiego, celtyckich (walijski, irlandzki), bałkańskich i in.
Cdn.
► 2. Obiekty pływające (14 listopada 2019)
► 3. Wyposażenie (21 listopada 2019)
► 4. Ładunek (28 listopada 2019)
► 5. Komendy flisackie (5 grudnia 2019)
► 7. Podsumowanie i bibliografia (19 grudnia 2019; Wesołych Świąt!)
Wesołych Świąt! 
► Periplus – powrót na Stronę Główną