Kazimierz Babiński: Czekając na Marsjan. 9. Przed i po upadku systemu

1987.

Roczny bilans roku 1987 warto porównać z przytoczonymi wyżej danymi z roku 1977: na ekrany kin weszło tylko 160 filmów, z czego najwięcej polskich: 40, 33 radzieckie, po 15: amerykańskich i czechosłowackich, po 7: koreańskich i bułgarskich, resztę stanowiła drobnica: m.in. 3 z Francji (zabrakło Gierka), Włoch, Kuby, Wietnamu i Chin. Znamienne jest to, że repertuar kin tak wyraźnie, jak nigdy po roku 1945 odzwierciedlał kruchą geopolitykę tej części Europy, w tym – słabnięcie ZSRR i sygnalizował nadciągające zmiany, m.in. liczbowym wzrostem (w stosunku do poprzedniej dekady) kina amerykańskiego i mającą nadejść erę jego dominacji.

Listę filmów o największej frekwencji w roku 1987 otwierały: Elektroniczny morderca (czyli Terminator, 1984, reż. James Cameron) i Nad Niemnem – cz. I (1986, reż. Zbigniew Kuźmiński).

Z filmów radzieckich dopiero na miejscu 30. jako „1” kina radzieckiego znalazło się uwolnione przez cenzurę znakomite dzieło Pokuta (1984, reż. Tengiz Abuładze) – groteskowe studium władzy absolutnej.

Na kolejnych: 59. – niezły komediodramat Goniec / Kurier (1986, reż. Karen Szachnazarow), 78. – świetny Temat (1979, Gleb Panfiłow) – uwolniony po 5 latach przez cenzurę i nagrodzony Złotym Niedźwiedziem na Festiwalu Filmowym w Berlinie w roku 1987, na 85. – intrygujące i też „po przejściach” Pożegnanie (1983, reż. Elem Klimow), 92. – wystawny Borys Godunow (1986, reż. Siergiej Bondarczuk), a na 141. – biograficzny, solidny Cziczerin (1986, reż. Aleksandr Zarkhi).

Warto wspomnieć również o niepokojącym obrazie science-fiction Listy martwego człowieka (1986, reż. Konstantin Łopuszanski) wg prozy Borysa Strugackiego, uhonorowanym Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych w Bilbao, który wówczas przemknął po naszych ekranach przy nikłej widowni.

A teraz najciekawsze.

Wśród filmów o największej frekwencji w Polsce od roku 1950 do końca dekady lat 80. tylko 1 (słownie: jeden) obraz produkcji radzieckiej znalazł się w pierwszej dwudziestce: wybitny Cichy Don (1957, reż. Siergiej Gierasimow).

Siła oddziaływania kina radzieckiego, podobnie, jak niemieckiego, miała tkwić w masie, jednakże ono w odróżnieniu od pośpiesznie kręconych, błahych i niewartych pamiętania filmów serwowanych widzom III Rzeszy, Wolnego Miasta Gdańska i później – okupowanej Polski, było, co warto raz jeszcze powtórzyć, kinem (pomimo rażącego, głównie w batalistyce patosu) docenianym przez jurorów liczących się światowych festiwali filmowych, często nagradzanym i wyróżnianym. Dzisiaj widać wyraźnie, że świetnie wytrzymało próbę czasu i na trwałe zapisało się – czy ktoś chce, czy nie – w powszechnej historii sztuki filmowej.

Po upadku systemu i transformacji ustrojowej

kina stały prywatne, a najważniejszym kryterium doboru filmów – ekonomika. Po krótkim kryzysie wynikającym z utraty monopolu na rozpowszechnianie filmów w związku z niespotykanym rozwojem konkurencji w postaci telewizji, w tym satelitarnej i kablowej, internetu i indywidualnych nośników rejestrowania, przechowywania i odtwarzania obrazów, wyszły z zapaści i odzyskały dawną pozycję dzięki coraz doskonalszym formom przekazu nieosiągalnym w domowych warunkach. Testem i cenzorem dla właścicieli kin i dystrybutorów okazał się wolny rynek i ryzyko finansowe. Do kin, a po ich zlikwidowaniu (ze szkodą dla małych miejscowości) – multikin trafiały i trafiają głównie produkcje i superprodukcje amerykańskie „made in Hollywood”, których wyczekiwały i wypatrywały niczym zbawienia lub ziemi obiecanej dwa pokolenia kinofilów urodzonych po wojnie.

Kazimierz Babiński
listopad 2019

Opublikowane za uprzejmą zgodą P.T. Autora.

Pierwodruk: Autograf, 4 (152)/2019
(wydawca: Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki)